Η ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ
ως κινητήρια δύναμη της ανθρώπινης πορείας

(Πρώτα «αγγίζω την καρδιά των μαθητών και ύστερα τους παρακινώ σε δράση..!)

Δεδομένα και μελέτες δεκαετιών έχουν δείξει ότι δύο ικανότητες έχουν αξιολογηθεί ως ιδιαίτερα σημαντικές στη δεκαετία που διανύουμε: η προσαρμογή στις αλλαγές και η ανάπτυξη ομάδας. Η ικανότητα προσαρμογής αφορά στην ισορροπημένη προσωπική ζωή και στην ανάπτυξη ατομικών δεξιοτήτων. Ενώ η ανάπτυξη ομάδας και η δημιουργική ένταξη σ’ αυτήν, αφορά στην κοινωνική διάκριση του ατόμου και στην ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων. Πάνω στους δύο αυτούς άξονες στηρίζεται η ανθρώπινη ολοκλήρωση. Τόσο στην αφετηρία της κοινωνικής του ύπαρξης (οικογένεια), όσο και στην ευρύτερη κοινωνική του ένταξη, ο άνθρωπος επιδιώκει την αυτογνωσία και την καταξίωσή του.

Ωστόσο, παρατηρείται συχνά ένα δυσεξήγητο φαινόμενο: άτομα με υψηλό δείκτη νοημοσύνης και αναμφισβήτητες ικανότητες να έχουν μια αδιέξοδη προσωπική ζωή και να μη διακρίνονται κοινωνικά, ενώ άτομα που δεν μπορούν να καυχηθούν για τις επιδόσεις τους, όχι μόνο πετυχαίνουν στην προσωπική τους ζωή, αλλά και διακρίνονται στην επαγγελματική, παρ’ ότι ο κοινωνικός στίβος γίνεται όλο και πιο δύσκολος, παρ’ ότι το σκοτάδι φαίνεται όλο και να πυκνώνει…Μέσα στην ατμόσφαιρα αυτή, η οποία χαρακτηρίζει και τη χώρα μας, αναπτύχθηκε μια ζωηρή επιστημονική κίνηση και αναζήτηση. Εκπονήθηκαν πρωτοποριακές μελέτες με στόχο μια «άλλη» ερμηνεία της πραγματικότητας και έναν επαναπροσδιορισμό της ανθρώπινης συμπεριφοράς.

Από τις διαπιστώσεις αυτές προέκυψε ότι: κινητήρια δύναμη της ανθρώπινης πορείας, μέσα στο δαιδαλώδη ανθρώπινο εγκέφαλο, είναι η Συναισθηματική Νοημοσύνη… Αυτή συνοδεύει τον άνθρωπο και καθοδηγεί τα βήματά του από τη γέννησή του και για όλη του τη ζωή…

Οι ιδέες αυτές γρήγορα κέρδισαν έδαφος. Απέκτησαν εκπληκτικές προεκτάσεις. Επηρεάζουν ήδη την εκπαίδευση, την οικογένεια, τους χώρους εργασίας και αφορούν στον τρόπο λειτουργίας του ατόμου, σε οποιαδήποτε μορφή ομαδικής ζωής, όπου εκδηλώνεται η ατομική συμπεριφορά του καθενός. Στη χώρα μας, στοιχεία Συναισθηματικής Νοημοσύνης βρίσκονται διάσπαρτα στα αναλυτικά προγράμματα όλων των Εκπαιδευτικών βαθμίδων. Ουδέποτε, όμως, υπήρξε μια συγκροτημένη αξιολόγηση και πρακτική αξιοποίησή τους. Δεν εκπονήθηκε ένα συγκεκριμένο εκπαιδευτικό πρόγραμμα με κάποια συνέπεια και προοπτική…

Ωστόσο, άρχισαν να εμφανίζονται οι πρώτες απόπειρες εφαρμογής. Κάποιες προσπάθειες που δείχνουν ότι συνειδητοποιείται όλο και περισσότερο η ανάγκη να απαλλαγούμε από την αποκλειστικότητα του δείκτη νοημοσύνης. Να περιορίσουμε τη συμβατική και ανούσια γνώση που δίνει το σχολείο και να δια μορφώσουμε ένα άλλο πρόγραμμα σπουδών, με μαθητοκεντρική προσέγγιση και βιωματική μάθηση. Να δημιουργήσουμε, δηλαδή, ένα σχολείο πιο ανθρώπινο, αφού κυρίαρχη θέση στο πρόγραμμα αυτό θα έχει η «νοημοσύνη της καρδιάς» και όχι ο δείκτης νοημοσύνης, όπως κατά κύριο λόγο συνέβαινε μέχρι τώρα..

Με τον όρο «νοημοσύνη» είχαμε συνηθίσει να αποδίδουμε μια ορισμένη ικανότητα του ανθρώπινου μυαλού: Την ικανότητα να αντιλαμβάνεται, να γνωρίζει, να σκέφτεται, να καταλαβαίνει αυτό που συντελείται γύρω του. Για γονείς και δασκάλους η νοημοσύνη, με την έννοια αυτή, απέδιδε κατά κύριο λόγο την ικανότητα που έδειχνε το παιδί να διαβάζει, να γράφει, να λύνει τα προβλήματα της αριθμητικής και, γενικά, να ανταποκρίνεται στα σχολικά του καθήκοντα…

Σύμφωνα με τη λογική του δείκτη νοημοσύνης, «έξυπνος μαθητής», για παράδειγμα, θεωρείται αυτός που λέει απ’ έξω το μάθημα, που γράφει χωρίς λάθη, και που αποκτά εύκολα γνώσεις. Το πώς νιώθει, πώς αντιδρά ως παιδί, κανένας δείκτης νοημοσύνης δε μπορεί να το δείξει…Όμως, το παιδί, ως ανθρώπινο πλάσμα, πρώτα είναι παιδί και ύστερα είναι μαθητής. Η συναισθηματική νοημοσύνη αυτό το μήνυμα μας προβάλλει: Βλέπει το παιδί ως ανθρώπινο πλάσμα και επιδιώκει να το διαμορφώσει πάνω στη βάση των συναισθημάτων του. Μετά το αξιολογεί ως μυαλό, ως διανοητική απόδοση και λειτουργία…Μιλώντας για Συναισθηματική Νοημοσύνη μιλούμε για μια «νοημοσύνη της καρδιάς». Δηλαδή, για μια ικανότητα που πρέπει να αποκτά ο άνθρωπος, ώστε να μπορεί να λύνει πρώτα τα προβλήματα που του βάζει η ζωή και ύστερα τα προβλήματα που του βάζει το σχολείο. Και αυτό, βέβαια, δεν ισχύει μόνο για τα παιδιά. Ισχύει για όλους μας…Αυτού του είδους η νοημοσύνη μας επιτρέπει να δώσουμε νόημα στη ζωή μας. Να έχουμε ήπιες και στέρεες σχέσεις με τους άλλους. Να αντιμετωπίζουμε τις καθημερινές δυσκολίες με κουράγιο και σύνεση. Να μένουμε σταθεροί στα σχέδιά μας. Να βρίσκουμε το δρόμο μας και να ολοκληρωνόμαστε ως άνθρωποι…

Η νοημοσύνη της καρδιάς , ιδιαίτερα σε ότι αφορά τη σχέση μας με το παιδί, στην οικογένεια, στο σχολείο, στην κοινωνική ομάδα, συνίσταται στο σεβασμό που πρέπει να δείχνουμε στα συναισθήματα του. Στη συστηματική βοήθεια να συνειδητοποιήσει τον εαυτό του. Το παιδί πρώτα μαθαίνει αυτό που ζει από τους γονείς, από τους δασκάλους, από την κοινωνία και ύστερα ζει σύμφωνα με αυτό που έχει μάθει…Ευρύτερα, η Συναισθηματική Νοημοσύνη δίνει περιεχόμενο στις αναζητήσεις μας για το σχολείο του μέλλοντος…Είναι μια δυνατή προσδοκία για το μέλλον. Μπορεί, ταυτόχρονα, και να υποστηρίζει θεμελιώδεις αξίες και να διασφαλίζει την προσαρμογή σε έναν κόσμο που αλλάζει… Αυτή η προσδοκία του μέλλοντος αποκτά μια ιδιαίτερη έννοια και σημασία όταν κυοφορείται στο πλαίσιο της εκπαιδευτικής διαδικασίας… Η σχολική «τάξη του αύριο», το παιδί και ο δάσκαλος μιας νέας εποχής, το ανοιχτό πρόγραμμα, είναι επίμονες αναζητήσεις, οι οποίες μπορούν να στηριχτούν σε ένα καλά οργανωμένο πρόγραμμα Συναισθηματικής Νοημοσύνης…

Περνούμε, ως κοινωνία και ως σχολείο, μια ενδιαφέρουσα φάση. Μεταβαίνουμε σ’ ένα δύσκολο αύριο, μέσα από τις εμπειρίες του παρελθόντος. Από ένα «κλειστό» και ανελαστικό πρόγραμμα σε ένα ευέλικτο πρόγραμμα ανοιχτών επιλογών και οριζόντων…Πολλά αρχίζουν και συμβαίνουν στο χώρο της τάξης. Εκεί αναπτύσσονται και εκεί θα δικαιωθούν αγώνες μας για ένα πιο ισορροπημένο και αποτελεσματικό σχολείο.

Τι αλλάζει στην τάξη και στο σχολείο του μέλλοντος;

Πολλά αλλάζουν. Θα έλεγε κανείς, νομοτελειακά..! Ο δάσκαλος που έρχεται «δίπλα» στο παιδί. Ο σύμβουλος και καθοδηγητής, που διευκολύνει την παιδική περιέργεια και γίνεται ο «καταλύτης» της δραστηριότητας του…

Τι δεν αλλάζει στο σχολείο του μέλλοντος;

Το παιδί..! Το περίεργο, το «ανοιχτό» στην έρευνα και την αναζήτηση, το παρατηρητικό και ανήσυχο πλάσμα που ανοίγεται στον ορίζοντα του κόσμου που το περιβάλλει και τον οποίο πρέπει να δαμάσει. Ο κόσμος αυτός «δαμάζεται» μόνο μέσα από αυτογνωσία και προσωπική ολοκλήρωση και ασφαλώς μόνο μέσα από την ισορροπία που εξασφαλίζει η ένταξη του ατόμου στην ομάδα…

Η Συναισθηματική Νοημοσύνη μπορεί να προσφέρει στο διπλό αυτό στόχο. Ίσως, περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη προσέγγιση. Μπορεί, ακόμη, να γίνει τα αναγκαίο «αντίβαρο» εξισορρόπησης από την επαπειλούμενη μονομέρεια της Τεχνολογίας, η οποία εισβάλλει στη ζωή μας και πρέπει να πειθαρχήσει στο «ανθρώπινο μέτρο». Θα έλεγε κανείς ότι είναι μια «Παιδαγωγική της ελπίδας»..! Με την προϋπόθεση, βέβαια, ότι θα αξιοποιηθεί ως μοχλός υποστήριξης από το «σχολείο του μέλλοντος»…

Γι’ αυτό το σχολείο, για την «έξυπνη» τάξη», με τον «έξυπνο πίνακα», με τον υπολογιστή να μπαίνει καθημερινά όλο και περισσότερο στη σχολική ζωή και στον τρόπο που μαθαίνει το παιδί, γι’ αυτή την αποδοχή ενός νέου τρόπου δουλειάς, για διδάσκοντες και διδασκόμενους, χρειαζόμαστε έναν διαφορετικό τρόπο να είμαστε «έξυπνοι»…

Αυτόν τον τρόπο μπορεί να τον υποστηρίξει η Συναισθηματική Νοημοσύνη..!