Απαγορευμένη Εκπαίδευση

Σε μια κρίσιμη για τα εκπαιδευτικά ζητήματα χρονική περίοδο,
ο προβληματισμός όλων, εκπαιδευτικών, γονιών, μαθητών
είναι έντονος και διαρκής.
Σε αυτό το πλαίσιο ειδήμονες και μη αναρωτιούνται για τη φύση της γνώσης,
τον τρόπο που μαθαίνει ο άνθρωπος,
το είδος της γνώσης που θα αποτελέσει πραγματικό έρεισμα για το μαθητή
σε ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο κόσμο.
Παιδαγωγοί, γνωστικοί ψυχολόγοι , κοινωνικοί ανθρωπολόγοι κ.ά.
καταθέτουν απόψεις που αποτελούν το αποτέλεσμα μακροχρόνιων ερευνών.
Μια από τις πολλές προσπάθειες προσέγγισης της εκπαιδευτικής-μαθησιακής
διαδικασίας αποτυπώνεται σε ένα ανεξάρτητο ντοκιμαντέρ
που εστιάζει στην αξία της εγκαθιδρυμένης μάθησης
Θεωρώντας το εξαιρετικά ενδιαφέρον παραθέτω τις βασικές του θέσεις:

 

Χαρακτηριστικό γνώρισμα της “εγκαθιδρυμένης μάθησης” είναι η κοινωνική αλληλεπίδραση. Στο πλαίσιο της ανομοιογενούς -από την άποψη των ηλικιών, ωριμότητας, ικανοτήτων- ομάδας, ο μαθητής με την καθοδήγηση του ειδήμονα αλλά και των υπόλοιπων μαθητευόμενων οδηγείται στην κατάκτηση της γνώσης, λύνει προβλήματα, ικανοποιεί ανάγκες και φιλοδοξίες, δημιουργεί εργαλεία και σχέδια δράσης. Η πρακτική εξάσκηση συνδέει τη γνώση με τη δραστηριότητα σε αυθεντικό περιβάλλον μετατρέποντάς την σε δράση. Οι γνώσεις-το πεδίο ορισμού- προσφέρονται μέσα στην κοινότητα πρακτικής όπου καλλιεργείται το αίσθημα του “ανήκειν” και η “αίσθηση της συμμετοχής”. Το κοινό παρελθόν, η γλώσσα της κοινότητας, τα εργασιακά ενδιαφέροντα και οι δεξιότητες μεταφέρονται σε όλα τα μέλη της ομάδας. Η πρακτική είναι μια δυναμική διαδικασία μέσω της οποίας τα άτομα μαθαίνουν πώς να κάνουν τη δουλειά τους διεκπεραιώνοντας εργασίες και αλληλεπιδρώντας με άλλους.

Η “απαγορευμένη εκπαίδευση” είναι ένα ανεξάρτητο ντοκιμαντέρ που αναφέρεται στην εκπαιδευτική διαδικασία και στον τρόπο που την αντιμετωπίζουν, τη βιώνουν οι μαθητές. Κάνει μια σύγκριση ανάμεσα σε αυτά που προσφέρει το σχολείο σήμερα στους μαθητές, επισημαίνει την αναντιστοιχία που υπάρχει ανάμεσα στις διδακτικές πρακτικές που εφαρμόζονται και στις επιθυμίες και ανάγκες των μαθητών. Απόψεις που διατυπώνονται στην ταινία από τον αφηγητή, τους εκπαιδευτικούς και τους θυμωμένους μαθητές είναι:

Η αποτυχία του μαθητή στο σχολείο πρέπει να θεωρείται αποτυχία του σχολείου που καλλιεργεί τον ανταγωνισμό, τον ατομικισμό, τις διακρίσεις. Στα Πρωσικά σχολεία και στα σχολεία του Ναπολέοντα επικράτησε το θετικιστικό πνεύμα και ο στόχος του σχολείου ήταν να δημιουργήσει μαθητές πειθήνιους στην εξουσία. Το σύστημα αυτό επεκτάθηκε και γενικεύτηκε. Κι έτσι ενώ ο άνθρωπος έχει μέσα του το παιχνίδι, τον πολιτισμό, την κουλτούρα, το σχολείο καταφέρνει να τα φιμώσει όλα αυτά περιορίζοντας τη δημιουργική φαντασία των παιδιών που δεν έχει καμία θέση στα αναλυτικά προγράμματα. Έτσι τα παιδιά καθώς μεγαλώνουν χάνουν την περιέργεια και τον ενθουσιασμό τους για να μάθουν, παύουν να παρατηρούν, να είναι δημιουργικά. (Αν συνέχιζαν να παρατηρούν θα γίνονταν καλλιτέχνες ή επιστήμονες).

Τα παιδιά στο σχολείο επαναλαμβάνουν αυτά που λέει ο εκπαιδευτικός χωρίς να τα κατανοούν. Ωστόσο, η μελέτη δεν είναι πράξη απορρόφησης ιδεών αλλά δημιουργίας και αναδημιουργίας (Paulo Freire).Στον ανθρώπινο εγκέφαλο αρέσει να μαθαίνει κάτι που μοιάζει με παιχνίδι και τον ενδιαφέρει. Οι γνώσεις συχνά αναθεωρούνται, δεν υπάρχουν βεβαιότητες και έτσι δεν έχει νόημα η αποστήθιση έτοιμων γνώσεων των αυθεντιών. Όλοι συμφωνούν, συμμορφώνονται με τα περιεχόμενα των βιβλίων και έτσι χάνουμε τη χαρά της ανακάλυψης όπου τα πράγματα έχουν την προσωπική σφραγίδα του παιδιού και δεν παρουσιάζονται ως βεβαιότητες. Η προσωπική δημιουργία δεν εκτιμάται, η χειροποίητη μπάλα του παιδιού θα πεταχτεί στα σκουπίδια και θα αντικατασταθεί από την αγορασμένη! Σύμφωνα με τους προοδευτικούς εκπαιδευτικούς του ντοκιμαντέρ πρώτα έρχεται η πράξη, μετά η γνώση: στη φύση μαθαίνουμε πολλά, αναζητάμε, εξερευνούμε, νιώθουμε ευγνώμονες που είμαστε ζωντανοί. Ο δάσκαλος πρέπει να εργάζεται με το παιδί στη φύση, να ανακαλύπτει μυστήρια, να καταδεικνύει καταστάσεις. Σύμφωνα με τον Piaget, στο “ενεργό σχολείο” το παιδί ενεργεί και παράγει μακριά από το θρανίο του. Τη θέση της θεωρίας έχει η δράση, η ελευθερία, η σύνθεση αυτόνομων διαδικασιών μάθησης. Το παιδί αυτοδιορθώνεται, πειραματίζεται. Τα λάθη είναι αποδεκτά (“δεν πειράζει αν κάνω λάθη γιατί μαθαίνω”).Οι εκπαιδευτικές διαδικασίες που λαμβάνουν χώρα εντός και εκτός σχολικού περιβάλλοντος είναι προσανατολισμένες στην έρευνα και την αναζήτηση. Ο δάσκαλος βοηθά στην αποκάλυψη, δεν επιβάλλει μια απάντηση.(Η αμφιβολία και η αμφισβήτηση οδηγούν στην πρόοδο των επιστημών, π.χ. της φιλοσοφίας).

Στα συμβατικά σχολεία η εκπαιδευτική διαδικασία είναι γραμμική στο Αναλυτικό Πρόγραμμα. Ωστόσο , σύμφωνα με τους παιδαγωγούς, κάποιος μπορεί να κάνει προοδευτικές γραμμικές προόδους:1,2,3 και μετά άλμα στο 10 . Γιατί η μάθηση να πετυχαίνει προκαθορισμένους -από άλλους- στόχους; Οι ιδέες γεννιούνται από μια ανάγκη και όχι για να περάσουμε μια εξέταση. Τα κίνητρα του μαθητή πρέπει να είναι εσωτερικά-η δική του ευχαρίστηση- και όχι εξωτερικά: αμοιβές-ποινές. Στις κοινότητες πρακτικής το παιδί χειρίζεται τη διαδικασία της γνώσης, συνοδευόμενο από ενήλικο που αποτελεί το διαμεσολαβητή που φέρνει το παιδί σε επαφή με τη γνώση χωρίς να του την επιβάλλει. Υπάρχουν δύο επιλογές-μονοπάτια:
α. πρέπει να προσαρμόσω το παιδί στον πολιτισμό
β. πρέπει να προσαρμόσω τον πολιτισμό στο παιδί.

Το παιδί δεν είναι tabula rasa .Η ανάπτυξη είναι έμφυτη, δεν χρειάζεται να την εκβιάσω “τεντώνοντας” το παιδί (το φυτό που τεντώνω για να μακρύνει ξεραίνεται).

Στη συνέχεια, οι παιδαγωγοί αναρωτιούνται γιατί απειλούμε τα παιδιά, γιατί τα τιμωρούμε και γιατί ξεχνάμε την αγάπη. Τα παιδιά φοβούνται ότι θα χάσουν την αγάπη και κινούνται από το φόβο. Ο Ρούντολφ Στάινερ λέει: “Νιώσε την ψυχή σου. Άκου την καρδιά σου”. Τα παιδιά μαθαίνουν με τους δικούς τους ρυθμούς, έχουν διαφορετικά κίνητρα: οι διαφορές κάνουν τους ανθρώπους ενδιαφέροντες. Τα παιδιά εμπλέκονται σε διαφορετικές εμπειρίες, το σχολείο γίνεται πάγκος προβληματισμού. Τα παιδιά εκφράζονται μέσα από την τέχνη: παίζουν μουσική, χορεύουν, αφηγούνται ιστορίες, κάνουν γλυπτική. Σύμφωνα με τον Alexander S. Neill “η εκπαίδευση χωρίς ελευθερία καταλήγει σε μια ανεκπλήρωτη ζωή”.

Τα παιδιά στο μη συμβατικό σχολείο μαθαίνουν μέσα στην κοινότητα, σε κλίμα ελευθερίας, λαμβάνουν αποφάσεις, διαχειρίζονται την ελευθερία τους. Δεν υπάρχει εδώ η κατευθυντικότητα της τάξης. Ο δάσκαλος πηγαίνει από ομάδα σε ομάδα, τους ακούει, τους δίνει χώρο, προτείνει-δεν επιβάλλει., υποδεικνύει.

Τα σχολεία δε θα έπρεπε να έχουν τοίχους: ανοικτό σχολείο να είναι όλη η πόλη που συνιστά ένα παιχνιδιάρικο μαθησιακό περιβάλλον. Οι γενιές σε όλη την ιστορία της ανθρωπότητας συνυπήρχαν: οι παππούδες, η μαμά, ο μπαμπάς, τα παιδιά. Το παιδί μάθαινε στο πλαίσιο της ευρύτερης οικογένειας, συνεργαζόταν, συμμετείχε στις κοινές εργασίες. Σε σχολεία όπου η κατάταξη των παιδιών σε τάξεις δε γίνεται με κριτήριο την ηλικία, όπου τα παιδιά έχουν διαφορά 3-6 χρόνια δουλεύουν διάφορα θέματα αλληλεπιδρώντας με νεότερες ομάδες αλλά και μεγαλύτερες.

Τα μεγαλύτερα παιδιά δείχνουν, βοηθούν τα μικρότερα (Zone of Proximal Development, Vygotsky) και αποτελούν το ερέθισμα για μάθηση. Όπου είναι κάποιος καλός βοηθά τους άλλους και ο ίδιος μαθαίνει από τους άλλους σε θέματα που δεν τα καταφέρνει καλά. Οι αποφάσεις παίρνονται με συνελεύσεις όπου συζητούνται τα θέματα. Επιτυγχάνεται η αυτοεκπαίδευση του μαθητή: ο μαθητής γίνεται δάσκαλος του εαυτού του. Μαθαίνει από και για τον εαυτό του. Μαθαίνει και από τον έξω κόσμο. Η εκπαίδευση προσφέρεται στο οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον, εκτός ιδρυμάτων: κατ οίκον, εκπαίδευση χωρίς σχολείο, δίκτυα αυτοεκμάθησης, διδασκαλία μέσα από την καθημερινή ζωή, αυτοανακάλυψη, αυτονομία, συνεργατική αυτοεκμάθηση ή αυτοκατευθυνόμενη μάθηση ή ελεύθερη μάθηση.

Στο νέο εκπαιδευτικό πρότυπο το κάθε άτομο θα μπορεί να ανιχνεύει, να πειραματίζεται με αυτά που του αρέσουν και να δουλεύει πάνω σε αυτά. Πρέπει να “αποσχολειοποιήσουμε” το σχολείο, να βοηθήσουμε τα παιδιά να εκφράσουν τα συναισθήματά τους, να αναπτυχθούν συναισθηματικά. Αυτό στην πράξη γίνεται πολύ δύσκολο γιατί οι δάσκαλοι προέρχονται από αυταρχική εκπαίδευση οι ίδιοι και δεν μπορούν να χειριστούν τα δικά τους συναισθήματα. Τα σχολεία πρέπει να εναρμονιστούν με την παράδοση που θέλει να διδάσκονται τα παιδιά στην οικογένεια στη γειτονιά, στο παιχνίδι, στις εργασίες της κοινότητας με την καθοδήγηση των έμπειρων μεγαλύτερων και την παρέα των μικρότερων. Το παραδοσιακό σχολείο πρέπει να επανερμηνευτεί, να φτιαχτεί σε χώρο ελεγχόμενο από το σύνολο της κοινότητας, χωρίς τείχη.

Όλες οι παραπάνω απόψεις που διατυπώνονται από τους παιδαγωγούς διακόπτονται -με ευρηματικό τρόπο- κατά διαστήματα για να εμφανιστούν οι τελειόφοιτοι μαθητές και να καταθέσουν τη δική τους εμπειρία : το σχολείο που μοιάζει με σπηλιά και δε σου επιτρέπει να δεις τον έξω κόσμο δεν πρόσφερε στους μαθητές του τίποτα. Αυτό καταγράφουν σε μια έκθεση-ομιλία που αποτελεί τον απολογισμό της σχολικής τους ζωής και μάλιστα απειλούν ότι θα τη διαβάσουν δημοσίως. Έτσι βάζουν τους εκπαιδευτικούς σε μια διαδικασία προβληματισμού ,αναστοχασμού και αυτοκριτικής που …ίσως οδηγήσει σε αυτό το σχολείο που ονειρεύονται οι μαθητές. Το σχολείο στο οποίο οι μαθητές δε θα βλέπουν τις σκιές αντικειμένων και ανθρώπων αλλά την αλήθεια της ζωής χωρίς τις παραισθήσεις και τις αυταπάτες της χειραγώγησης. Το σχολείο που η εκπαίδευση δε θα είναι απαγορευμένη. Ο δρόμος είναι πολύ μακρύς… και δύσκολος.

Άννα Σφακιανάκη, Φιλόλογος
Δείτε το ντοκυμαντέρ http://www.youtube.com/watch?v=6RNRRqybUpE#t=11