(Άρθρο, που δημοσιεύτηκε σε επετηρίδα των Εκπαιδευτηρίων Δούκα)
Αρχές της δεκαετίας του 50…
- Μια σειρά νέων σχολικών βιβλίων για το Δημοτικό και το Γυμνάσιο. Τα βιβλία αυτά, που χρησιμοποιήθηκαν απ’ το 50 ως το 1975, απασχόλησαν έντονα τη σχολική κοινότητα και την Ελληνική κοινωνία…Ο κριτικός λόγος της δεκαετίας του 50 ήταν έντονα ανήσυχος και αντιρρησιακός, Οι ενστάσεις και οι εντάσεις εστιάστηκαν στον κύριο προσανατολισμό και την ποιότητα των νέων βιβλίων: Στο «τι» και «γιατί» πρέπει να διδαχθεί στο σχολείο… (Πόσο, δηλαδή, τα νέα βιβλία θα πρέπει να εξυπηρετούν έναν γνωστικό ή ιδεολογικό χαρακτήρα.…)
25 χρόνια μετά…Αρχές της δεκαετίας του 80: Νέα σχολικά βιβλία…
- Μια διαφορετική εποχή… Με ταυτόσημους, όμως, προβληματισμούς.. Μια «άλλη» σειρά σχολικών βιβλίων για το Δημοτικό και το Γυμνάσιο απασχολεί με την ίδια ένταση την εκπαιδευτική κοινότητα…Παρ’ ότι αναγνωρίζονται θετικά βήματα στη νέα προσπάθεια , (το «τι» και το «πώς» διδάσκεται), εντούτοις πολλά θα έπρεπε να μας έχει διδάξει η απίστευτη βραδύτητα της αλλαγής των βιβλίων, σ’ έναν κόσμο που τόσο ραγδαία αλλάζει…Φαίνεται ότι στη χώρα μας θεωρείται θεμιτό και σωστό ο Δάσκαλος να διδάσκει με τα βιβλία που γνώρισε ο ίδιος ως μαθητής…
Νέα σχολικά βιβλία… πάλι 25 περίπου χρόνια μετά…
- Ξεκίνημα μιας νέας προσπάθειας…Νέα προγράμματα επιβάλλουν μια νέα διδακτική μεθοδολογία και καινούργια βιβλία. Η υποδοχή των νέων βιβλίων και πάλι ανήσυχη και προβληματική, στα πλαίσια μιας αναγκαία πιο ποιοτικής εκπαίδευσης σ’ ένα άκρως απαιτητικό και ανταγωνιστικό παγκόσμιο περιβάλλον. Η ένταση μεγαλύτερη. Η αμφισβήτηση εντονότερη… Ποιο περιεχόμενο σπουδών να μεταδώσεις (γνώσεις, αξίες,), σ’ έναν κόσμο που όλα αμφισβητούνται, ανατρέπονται ή ξεπερνιούνται μέσα στον ιλιγγιώδη ρυθμό της εποχής…Ποια είναι η φύση των αναγκών και των αιτημάτων της νέας γενιάς και ποια η αξία των δικών μας προτάσεων και επιλογών, πάνω στις οποίες καθορίζεται το μέλλον τους…
- Η σύντομη αυτή αναδρομή δείχνει ότι η υπόθεση του σχολικού βιβλίου φαίνεται πως είναι από τα πιο δύσκολα και δυσεπίλυτα προβλήματα… Ανεξάρτητα από τα λάθη και τις σκοπιμότητες που καλλιεργήθηκαν κατά καιρούς και καθόρισαν μ’ έναν ορισμένο τρόπο την εκπαιδευτική πορεία του τόπου μας . Είναι χαρακτηριστικό της περιόδου στην οποία αναφερόμαστε ότι το σχολικό βιβλίο έχει τη δική του ιστορία. Το υπόβαθρο της ιστορίας αυτής δείχνει ότι δεν αντιμετωπίστηκε με τρόπο ορθόδοξο και συλλογικό: (Το «τι» διδάσκω με τα βιβλία και το «πώς» (σπάνια το γιατί…), Το «τι» διδάσκω και «γιατί» (και ύστερα το «πώς»..), το «τι» διδάσκω, , το «πώς» το διδάσκω και το «γιατί»…)
- Παρά τις αντικειμενικές και αναμφισβήτητες αυτές δυσκολίες θα πρέπει κανείς να δει αισιόδοξα και θετικά την υπόθεση των νέων βιβλίων. Η ποιότητά τους τα τελευταία χρόνια βελτιώθηκε σημαντικά…Αμβλύνθηκε σημαντικά ο δογματικός και άκαμπτος χαρακτήρας τους. Πέρασε στο περιεχόμενό τους μια αντίληψη ανιχνευτικο-διερευνητικού χαρακτήρα με ερευνητική πρόθεση και κριτική στάση. Έτσι τα νέα σχολικά βιβλία αμβλύνουν το νου και αναπτύσσουν ερευνητικές και κριτικές ικανότητες. Μαζί με τη συγκεκριμένη γνώση κατευθύνουν τα παιδιά στο «πώς» να μαθαίνουν και πώς να στοχάζονται, κάτι που δε χαρακτήριζε τα προηγούμενά τους..
- Έτσι, από την Παιδαγωγική της ομοιομορφίας επιδιώκεται, (μέσα και από τα βιβλία), να περάσουμε στον προσανατολισμό μιας απογειωμένης διδασκαλίας. Παρακάμπτεται η συμβατική διδασκαλία και μάθηση που αδυνατεί να εκθρέψει τον κριτικό νου , το συνθετικό στοχασμό του πολυεπίπεδου σημερινού ανθρώπου. Το σχολικό βιβλίο μετατρέπεται από απλό διδακτικό εργαλείο σε μέσο ανοίγματος της δημιουργικής σκέψης του παιδιού. Καλλιεργείται η αποκλίνουσα λογική, που του επιτρέπει να διερευνήσει και να εφεύρει το καινούργιο και να επηρεάσει την πραγματική αλλαγή του…
- Θα ήταν, βέβαια, λάθος να ισχυριστεί κανείς ότι τα νέα βιβλία ανταποκρίνονται πλήρως στις ανάγκες των μαθητών…Ότι , ως έκφραση της εποχής, (και ως υποκειμενική θέση των συγγραφέων τους), δημιουργούν απόλυτα τις συνθήκες μέσα από τις οποίες θα βρουν διέξοδο οι ιδιαιτερότητες ή οι διαφορές των μαθητών. Θα ήταν όμως μεγαλύτερο λάθος αν εστίαζε κανείς το ενδιαφέρον και την κριτική του μόνο στην «εικονική ενημέρωση», στην εικονική συζήτηση, στις διαδικαστικές αστοχίες της αλλαγής, στην ανυπαρξία σχεδίου υποδοχής και δοκιμής , στη στρατηγική της προσαρμογής και της ελλιπούς ή ανύπαρκτης επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών (για να περιοριστώ σε λίγες από τις ενστάσεις που προβλήθηκαν εύλογα) και δεν έβλεπε την πραγματικότητα της σχολικής τάξης…
- Κανείς δε μπορεί να παραβλέψει τις ανησυχίες, τις ενστάσεις και τις διαμαρτυρίες του «αμέτοχου» δασκάλου. Οι διαδικασίες και οι προοπτικές τους τον αφορούν άμεσα. Ωστόσο, τα νέα βιβλία βρίσκονται ήδη στα χέρια μαθητών και δασκάλων…Η αίσθηση του δασκάλου στο χώρο της τάξης και η αντοχή του μαθητή θα είναι τα κριτήρια της δοκιμής, της δοκιμασίας και της καταξίωσής τους …Εκεί θα φανεί αν τα νέα βιβλία είναι η αφετηρία μιας άλλης δομής μαθήματος, μιας ομαδοποίησης και δημιουργικής έρευνας, που θα την καθορίζουν οι μαθητές με τη βοήθεια του δασκάλου, και αν μέσα από τη διδακτική διαδικασία το παιδί συνεργάζεται, μοιράζεται, αποδέχεται και διεκδικεί τη γνώση που χρειάζεται ..
- Ο δάσκαλος καλείται για μια ακόμη φορά «επί τω έργω», να δει τη νέα προσπάθεια με θετική διάθεση και αισιόδοξο προσανατολισμό και να απαντήσει με γενναίες προτάσεις για τη βελτίωση των νέων βιβλίων… Το οφείλει αυτό, κυρίως, στους μαθητές του…Θα ήταν τραγικό λάθος να περιμένουμε και αυτή τη φορά τα προσεχή 25 χρόνια για να εκσυγχρονίσουμε και να προσαρμόσουμε τα σχολικά βιβλία στις πραγματικές ανάγκες και απαιτήσεις της εποχής…