(To Πρόγραμμα: Λιγότερο διάβασμα στο σπίτι…)

Στόχος :

Η Οργάνωση της διδασκαλίας και η ολοκλήρωση της μάθησης στο χώρο της τάξης, μέσα από μια «άλλη» διαχείριση του διδακτικού χρόνου….

Σε τι διαφοροποιείται από τη μέχρι τώρα μεθοδολογία.

Ενδεικτικά στοιχεία διαφοροποίησης….

• Συντελείται, οργανωμένα, με την παρουσία του δασκάλου η μάθηση στο φυσικό της χώρο, στο πλαίσιο της σχολικής τάξης…
• Εστιάζεται περισσότερο στις ιδέες των μαθητών και γίνεται «ζωντανή» και «βιωματική» εμπειρία…
• Γίνεται περισσότερο «ενεργητική» η συμμετοχή του μαθητή στην οικοδόμηση της γνώσης…
• Διευκολύνεται η μαθησιακή διαδικασία και επιτυγχάνεται καλύτερα η αφομοίωση της ουσιαστικής γνώσης…
• Επιδιώκεται περισσότερο η «μάθηση με νόημα»…
• Βελτιώνονται οι διαμαθητικές σχέσεις και διευκολύνεται η κοινωνικοποίησή τους…
• Εφαρμόζεται και αξιοποιείται η «ομαδοκεντρική διδασκαλία» και οικοδομείται καλύτερα η «ομαδοσυνεργατική μάθηση»……
• Διαφοροποιείται ο ρόλος του Δασκάλου και δημιουργούνται πιο στενών σχέσεων δασκάλου-μαθητή…
• Διαμορφώνονται περισσότερο όροι και κλίμα «μαθητοκεντρικής διδασκαλίας».. που υποστηρίζεται από τις Νέες τεχνολογίες και το μαθητικό Υπολογιστή..
• Αναπτύσσεται περισσότερο η «στοχαστικοκριτική διδασκαλία» και καλλιεργείται η δημιουργική ικανότητα και η κριτική σκέψη των μαθητών…
• Περιορίζεται σημαντικά η κατ’ οίκον εργασία και εν μέρει το βάρος της σάκας…Λειτουργεί καλύτερα η σχέση μαθητή – Γονέα στο σπίτι…
• Απαλλάσσονται οι γονείς από τον αφύσικο ρόλο του δασκάλου και δημιουργούν πιο αρμονικές σχέσεις με τα παιδιά τους…
• Απελευθερώνεται σημαντικά και αξιοποιείται καλύτερα ο ελεύθερος χρόνος των μαθητών με κατάλληλες δημιουργικές απασχολήσεις…
• Διαμορφώνεται, βαθμιαία, το παιδί ως ένα «αυτοπαρακινούμενο» πλάσμα, που διψά για μάθηση. Που αποκτά δικό του ρυθμό και τρόπο εργασίας. Που εντοπίζει και σέβεται τις μαθησιακές του δυνατότητες, τα ενδιαφέροντα και τα ταλέντα του, με απώτερο προσανατολισμό να γίνει ένας «αυτοκατευθυνόμενος» μαθητής…
• Ανακαλύπτεται, με την πάροδο του χρόνου, ο «προσωπικός τρόπος» μάθησης και αναπτύσσονται τεχνικές επιταχυνόμενης μάθησης, που συμβάλλουν στη γρήγορη αφομοίωση γνώσεων, που είναι αίτημα της εποχής του…
• Ασκείται ο μαθητής, κάτω από την ενεργό εποπτεία του δασκάλου και την υπεύθυνη καθοδήγησή του, στο να διαβάζει γρήγορα, μαθαίνει να βρίσκει τις λέξεις-κλειδιά σε ένα κείμενο, να εντοπίζει γρήγορα τα κύρια σημεία σε μια παράγραφο και να αναπτύσσει την περιφερειακή του όραση (βλέπει, δηλαδή, τη γενική εικόνα του μαθήματος, πριν περάσει στις ουσιαστικές λεπτομέρειες που το συνιστούν..)
• Αποκτάται από το παιδί περισσότερη αυτοπεποίθηση και εμπιστοσύνη. Διαμορφώνει από σχολείο μεθόδους και τεχνικές προσωπικής, γρήγορης και αποτελεσματικής αντιμετώπισης των προβλημάτων. Προετοιμάζεται καλύτερα για να επιλύει πιο σύνθετες και μελλοντικές καταστάσεις, που θα αντιμετωπίσει στη ζωή του…
• Συγκεντρώνεται, υποχρεωτικά, την ώρα που διαβάζει. Συστηματοποιεί τη μελέτη του, αξιοποιώντας τη δυναμική της ομάδας. Μελετά την ενότητα με το δάσκαλο και τους συμμαθητές του, στο πλαίσιο «γεωμετρημένης» διδακτικής προοπτικής, χρονικά προσδιορισμένης και οπωσδήποτε ελεγχόμενης. Πράγμα που δεν είναι εύκολο, όταν μελετά στο σπίτι. (εμπειρικοί τρόποι μελέτης, διάσπαση προσοχής από διακοπές εργασίας, κατασπατάληση χρόνου από άλλες απασχολήσεις, που είναι συχνές στο «ελεύθερο» περιβάλλον του σπιτιού.
• Μαθαίνει «πώς» να χρησιμοποιεί το μυαλό του διαφορετικά, μαθαίνει γρηγορότερα και θυμάται περισσότερα, μέσα από τη «βιωματικότητα της διδασκαλίας και την ανεκτίμητη συνεισφορά της ομάδας.
• Τοποθετείται το παιδί μπροστά σε καταστάσεις μάθησης, οι οποίες προϋποθέτουν δράση από το ίδιο…Έτσι, η ενεργητική του συμμετοχή και η έκφραση της θέλησής του οδηγεί σε μια δημιουργική και σύγχρονη αγωγή…
• Μοιράζεται πολύτιμες εμπειρίες με τους συμμαθητές του και το Δάσκαλο, επιλύει άμεσα απορίες, εξετάζει εναλλακτικές λύσεις, εκμεταλλεύεται πολλαπλές ευκαιρίες για ατομικές και ομαδικές εμπειρίες, που βοηθούν στο να ξεπερνιούνται περιοριστικές αντιλήψεις και μεγιστοποιούνται οι δυνατότητές του…(αυτά τα στοιχεία δεν υπάρχουν στον μονήρη και προσωπικό τρόπο μελέτης του σπιτιού…)
• Προσφέρονται στα παιδιά, μέσω της ομαδικής διαδικασίας, ερεθίσματα για να εκφραστούν ελεύθερα, να επεξεργαστούν εμπειρίες και να αναπτύξουν προσωπικές και κοινωνικές δεξιότητες όπως: εμπιστοσύνη, δημιουργικότητα, επικοινωνία και έκφραση συναισθημάτων κ.λ.π. (Ανάπτυξη Συναισθηματικής Νοημοσύνης…)

Συμπερασματικά:

• Το Πρόγραμμα: «λιγότερο διάβασμα στο σπίτι», (που σημαίνει: περισσότερη εργασία στην τάξη, περισσότερη λειτουργία ομάδας, περισσότερο «οριοθετημένη» προοπτική εργασίας.) επιτρέπει, μέσα από τις τεχνικές που διδάσκει…
• Τα παιδιά να:
  • βελτιώνουν σημαντικά τη μνήμη τους,
  • οξύνουν το μυαλό τους
  • αυξάνουν τη συγκέντρωσή τους
  • ενισχύουν την αυτοπεποίθησή τους
  • διευρύνουν τον τρόπο σκέψης τους
  • επικεντρώνουν την προσοχή τους στα σημαντικά
  • διαχειρίζονται σωστά το χρόνο τους
  • αποβάλλουν το άγχος και την αγωνία
  • αυξάνουν την ταχύτητα και κατανόηση του διαβάσματος
  • συστηματοποιούν και οργανώνουν τη διαδικασία του διαβάσματος…

Πώς μπορεί να επιτευχθεί αυτός ο στόχος;

• Με τα σχέδια εργασίας και την επίλυση προβλήματος, που είναι οι πιο χαρακτηριστικές μεθοδολογικές προσεγγίσεις, που εφαρμόζονται στην Περιβαλλοντική Εκπαίδευση, καθώς επίσης και
• με ειδικότερες διδακτικές στρατηγικές…(όπως είναι η μελέτη πεδίου, η ανίχνευση και η τροποποίηση των ιδεών των μαθητών, η μέθοδος έρευνας με την υποβολή ερωτήσεων κ.λ.π.)

Α΄ Βασικές μεθοδολογικές προσεγγίσεις

α) Η έννοια και τα στάδια του “σχεδίου εργασίας”…

• Είναι μια μορφή ομαδικής διδασκαλίας που διαμορφώνουν από κοινού ο δάσκαλος και οι μαθητές.
• Υλοποιείται, όπως είναι γνωστό, σε συγκεκριμένα στάδια:
  • Επιλογή του θέματος…
  • Καθορισμός των στόχων…
  • Σχεδιασμός της εργασίας (υποθέματα-συγκρότηση ολιγομελών ομάδων)…
  • Ανάθεση και υλοποίηση εργασιών, σε ατομικό και ομαδικό επίπεδο…
  • Συζήτηση των αποτελεσμάτων και προγραμματισμός λήψης μέτρων…
  • Σύνθεση-Παρουσίαση…
  • Αξιολόγηση…

β) Η έννοια της επίλυσης προβλήματος

• Στην επίλυση προβλήματος τίθεται ένα πρόβλημα προς διερεύνηση και επίλυση. Τα στάδια της διαδικασίας είναι:
  • Εντοπισμός και διερεύνηση του προβλήματος
  • Καθορισμός στόχων για την επίλυση του προβλήματος
  • Συλλογή πληροφοριών
  • Προσδιορισμός εναλλακτικών λύσεων
  • Διερεύνηση εναλλακτικών λύσεων
  • Επισήμανση των κριτηρίων για την επιλογή της κατάλληλης λύσης/λύσεων
  • Επιλογή της κατάλληλης λύσης
  • Συγκρότηση σχεδίου δράσης για την υλοποίηση της λύσης που επιλέχτηκε
  • Υλοποίηση του σχεδίου δράσης
  • Αξιολόγηση…

Β΄ Ειδικότερες διδακτικές στρατηγικές

1. Η Μελέτη πεδίου (π.χ. Μια οργανωμένη εκπαιδευτική επίσκεψη…)

• Πραγματοποιείται από ομάδα μαθητών εκτός σχολικής αίθουσας και στοχεύει στην απόκτηση βιωματικών εμπειριών από τους μαθητές.
• Γίνεται προπαρασκευαστική επίσκεψη και εξοικείωση με το θέμα μελέτης,
• Οργανώνεται συζήτηση στην τάξη και διατύπωση στόχων μελέτης,
• Μεθοδεύονται εκπαιδευτικές δραστηριότητες, οι οποίες πρόκειται να πραγματοποιηθούν κατά τη διάρκεια της μελέτης και
• Καθορίζονται πηγές πληροφόρησης…
• Γίνεται, από τους μαθητές μετά από την προπαρασκευαστική εργασία, έρευνα στο πεδίο, μέσα από συγκεκριμένες δραστηριότητες
• Στην τάξη πραγματοποιούν εκπαιδευτικές δραστηριότητες και επεξεργάζονται όλα τα στοιχεία που συνέλεξαν στο πεδίο, παρουσιάζοντας τα αποτελέσματα της μελέτης…(Απαιτείται προσεκτικός σχεδιασμός…)

2. Η Ανίχνευση και τροποποίηση των εναλλακτικών ιδεών των μαθητών (εποικοδομητική προσέγγιση)

Η εποικοδομητική προσέγγιση στηρίζεται σε δύο βασικές αρχές:

1. στο ότι η γνώση δε μεταδίδεται, αλλά οικοδομείται και
2. στο ότι η γνώση είναι μια υπόθεση υποκειμενική που οργανώνεται με βάση τις εμπειρίες μας (Δεν είναι αντικειμενική πραγματικότητα…)

Ακολουθεί, γενικά, την εξής πορεία…

• Προσανατολισμός (προκαλείται το ενδιαφέρον των μαθητών)
• Ανάδειξη των εναλλακτικών ιδεών ( καταγράφονται οι ιδέες των μαθητών)
• Αναδόμηση ιδεών (ενθάρρυνση των μαθητών να ελέγξουν τις ιδέες τους, να τις επεκτείνουν, να τις αναθεωρήσουν και να διαμορφώσουν νέες , σύμφωνα με την επιστημονικά αποδεκτή γνώση…)
• Εφαρμογή των νέων ιδεών από τους μαθητές
• Ανασκόπηση – Μεταγνώση

3. Η μέθοδος της έρευνας με υποβολή ερωτήσεων

Στη μέθοδο αυτή με ερωτηματολόγια των μαθητών ή με ημιδομημένες συνεντεύξεις, καταγράφονται απόψεις, στάσεις ή συναισθήματα των μαθητών (αυτονόητο, ότι το επίπεδο των ερωτήσεων προσαρμόζεται στη δεκτικότητα των ερωτώμενων). Τα στάδια της διαδικασίας είναι:

• Επιλογή του θέματος της έρευνας…
• Επιλογή του είδους και του αριθμού των ερωτήσεων…
• Σύνταξη ερωτηματολογίου…
• Συμπλήρωση ερωτηματολογίου…
• Επεξεργασία δεδομένων…
• Εξαγωγή συμπερασμάτων…

4. Η Πειραματική μέθοδος

Το πείραμα (όπου και όσο μπορεί να πραγματοποιηθεί) εξοικειώνει τους μαθητές με τις διαδικασίες της επιστημονικής μεθόδου. (παρατήρηση, διατύπωση υπόθεσης, μέτρηση, ταξινόμηση, εξαγωγή συμπεράσματος κ.ά…

Η Διαδικασία:

• Διατύπωση υπόθεσης…
• Καθορισμός απαιτούμενων υλικών για το πείραμα…
• Εκτέλεση του πειράματος- Έλεγχος υπόθεσης…
• Διατύπωση συμπεράσματος…

5. Η ανάλυση και η μελέτη μιας χαρακτηριστικής περίπτωσης

Η μελέτη περίπτωσης βοηθά τους μαθητές να εξαγάγουν συμπεράσματα μελετώντας μια επί μέρους περίπτωση. (επιλογή ενός άρθρου ή μιας ταινίας ): διαδικασία:

• Επιλέγω μια χαρακτηριστική περίπτωση, ανάλογη με αυτή που μελετούν οι μαθητές και την παρουσιάζω στην τάξη…
• Οι μαθητές, σε ολιγομελείς ομάδες, μελετούν, διερευνούν, αναλύουν και αξιολογούν την περίπτωση
• Τη συγκρίνουν με το πρόβλημα που μελετούν…
• Στην ολομέλεια κάθε ομάδα παρουσιάζει τις απόψεις της και όλοι μαζί συζητούν συνθέτουν και οδηγούνται σε συμπεράσματα…

6. Τα παιχνίδια προσομοίωσης

Οι μαθητές προσομοιώνουν μια πραγματική κατάσταση, δηλαδή, την αναπαράγουν μέσα σε ένα φανταστικό περιβάλλον, Η ανάπτυξη της Τεχνολογίας έχει διευκολύνει, σημαντικά, στη δημιουργία δραστηριοτήτων και παιχνιδιών προσομοίωση, γι αυτό και θα πρέπει να γίνεται όλο και πιο συχνή η χρήση τους…

Η διαδικασία:

• Λεπτομερής περιγραφή της κατάστασης που πρόκειται να προσομοιωθεί
• Προσδιορισμός όσο γίνεται περισσότερων παραμέτρων που επηρεάζουν την κατάσταση…
• Προσδιορισμός του τρόπου με τον οποίο θα μεταβληθεί…
• Παρατήρηση και διερεύνηση των συνεπειών που θα επιφέρει στις υπόλοιπες παραμέτρους…
• Συμπεράσματα…

Παράδειγμα: Το σχολείο μας… Κάθε μαθητής αντιπροσωπεύει κάποιο στοιχείο του σχολείου Οι μαθητές με ερωτήσεις του τύπου: Τι θα συνέβαινε αν… αφήναμε το σχολείο π.χ. βρώμικο…(Θα φανεί μέσα από την προσομοίωση των ρόλων ότι το σχολείο θα κατέρρεε…)

7. Η πνευματική διέγερση

Η μέθοδος αυτή προάγει την ελεύθερη έκφραση των μαθητών. Οι απόψεις του για κάποιο θέμα καταγράφονται με συντομία. π.χ. ποια σκέψη έρχεται στο μυαλό σου ακούγοντας τη λέξη: Περιβάλλον…

Η διαδικασία…

• Διατυπώνω ερώτηση σχετική με το θέμα που θέλω να διερευνηθεί
• Οι μαθητές εκφράζουν ελεύθερα τις απόψεις τους
• Καταγράφονται όλες οι απόψεις
• Ακολουθεί συζήτηση με σκοπό την ανάλυση των απόψεων που καταγράφηκαν
• Προσδιορίζονται πιθανές αλληλεξαρτήσεις…

8. Η αντιπαράθεση απόψεων

Με τη μέθοδο αυτή αναπτύσσεται ένα πλαίσιο διαλόγου, μέσα από το οποίο αντιπαρατίθενται οι απόψεις δύο ομάδων. Οι ομάδες προετοιμάζουν την επιχειρηματολογία τους και υποστηρίζουν μια συγκεκριμένη άποψη, την οποία πληροφορούνται μόλις λίγα λεπτά πριν την έναρξη της διαδικασίας…

Διαδικασία:

• Διατυπώνονται οι δύο αντίθετες απόψεις
• Ορίζονται οι δύο ομάδες…
• Κάθε ομάδα ορίζει το γραμματέα και το συντονιστή της…
• Ορίζεται τριμελής επιτροπή για το συντονισμό της αξιολόγησης της αντιπαράθεσης…
• Ορίζεται ο χρόνος αντιπαράθεσης…
• Οι ομάδες αντλούν πληροφορίες από έγκυρες πηγές…
• Καθορίζεται ποια άποψη θα υποστηρίξει κάθε ομάδα…
• Μετά την αντιπαράθεση η επιτροπή αξιολογεί τη διαδικασία με βάση συγκεκριμένα κριτήρια, και επιλέγει την ομάδα που επεκράτησε…

9. Το παιχνίδι ρόλων

Επιλέγεται μια ρεαλιστική κατάσταση (σενάριο).

Οι μαθητές επιλέγουν το ρόλο που θα υποδυθούν και θα υποστηρίξουν.

Ο δάσκαλος εστιάζει την προσοχή του στην επιχειρηματολογία των μαθητών.

Μέσα από το παιχνίδι των ρόλων οι μαθητές αισθάνονται την αλληλεξάρτηση και τη σύγκρουση των ρόλων…

Διαδικασία:

• Διατύπωση σεναρίου..
• Προσδιορισμός και περιγραφή ρόλων…
• Επιλογή ρόλων από τους μαθητές…
• Ενημέρωση των μαθητών από έγκυρες πηγές για υποστήριξη…
• Καθορισμός χρονικής διάρκειας του παιχνιδιού…
• Υλοποίηση του παιχνιδιού…
• Διατύπωση συμπερασμάτων…

10. Η δραματοποίηση

Είναι αυτοσχέδια μίμηση θεατρικής παράστασης και αναφέρεται σε μια κατάσταση, μια πράξη, ένα διάλογο.

Επιλέγεται λογοτεχνικό κείμενο, με ιδιαίτερο αξιακό περιεχόμενο, το δραματοποιούν συγγράφοντας πρωτότυπο διάλογο με συναφή ή διευρυμένη θεματική…

Μπορεί να δραματοποιηθεί ακόμη και ελεύθερο κείμενο των μαθητών.

Διαδικασία…

• Επιλογή κειμένου…
• Συγγραφή από τους μαθητές πρωτότυπου διαλόγου…
• Απόδοση του διαλόγου με μορφή θεατρικής παράστασης από τους μαθητές

11. Η κατασκευή εννοιολογικού χάρτη

Οργάνωση των εννοιών από τις πλέον γενικές στις πιο ειδικές και προσδιορισμός των σχέσεων που τις συνδέουν…

Διαδικασία κατασκευής εννοιολογικού χάρτη…

• Εντοπίζονται οι κύριες έννοιες του προβλήματος/ζητήματος από τους μαθητές με τη βοήθεια ερωτήσεων που θέτει ο δάσκαλος
• Ιεραρχούνται οι έννοιες από τη γενικότερη στην ειδικότερη
• Σχεδιάζεται ο χάρτης
• Τοποθετείται στην κορυφή η πιο γενική έννοια
• Τοποθετούνται οι ειδικότερες έννοιες σε επάλληλα επίπεδα, κάτω από τη γενική έννοια…
• Συνδέονται οι έννοιες με «γραμμές σύνδεσης» ή βελάκια (ο δάσκαλος συνεχώς με κατάλληλες ερωτήσεις κατευθύνει τους μαθητές στον εντοπισμό των σχέσεων μεταξύ των εννοιών)
• Προσδιορίζονται και καταγράφονται οι κατάλληλες συνδετικές λέξεις πάνω στις γραμμές σύνδεσης
• Σχηματίζεται μια λογική πρόταση διαβάζοντας δύο έννοιες που τις συνδέει μια γραμμή (στην ουσία διαμορφώνεται ένα συνοπτικό κείμενο που περιέχει τη βασική έννοια και τις έννοιες – κλειδιά, οι οποίες, συνολικά «αποδίδουν» το ουσιώδες περιεχόμενο του κειμένου…)

12. Η καταγραφή όλων των στοιχείων σε έναν συγκεντρωτικό πίνακα

Οι συγκεντρωτικοί πίνακες βοηθούν στη συνοπτική και εποπτική παρουσίαση ενός προβλήματος / ζητήματος

Παρατηρήσεις…

• Οι παραπάνω διδακτικές στρατηγικές προσαρμόζονται στο επίπεδο και τη δεκτικότητα της τάξης και δημιουργούν το κατάλληλο μαθησιακό κλίμα στο χώρο της τάξης.
• Ακόμη και περιορισμένος αριθμός από αυτές, αν δοκιμάζεται στην τάξη, είναι βέβαιο ότι η διδασκαλία γίνεται πιο ουσιαστική, πιο σύγχρονη, πιο ευχάριστη και πιο αποτελεσματική…
• Επομένως, ο στόχος για «λιγότερο διάβασμα» στο σπίτι δε νοείται ως μια μορφή έκπτωσης της μαθητικής προσπάθειας στο σπίτι, αλλά ως μεθοδική και ουσιαστική στήριξη της διδασκαλίας και της μαθησιακής πορείας του μαθητή, ως «ανοιχτή διαδικασία» επικουρούμενη από εναλλακτικές διδακτικές επιλογές, οι οποίες αναπτύσσονται και ανατροφοδοτούνται σε μια άμεση επικοινωνιακή – διδακτική προοπτική…