Πνευματική Νοημοσύνη
Παρόλο που ακόμη δεν είναι απόλυτα αποδεκτή ως μια αυτόνομη μορφή νοημοσύνης και δεν έχει επιτευχθεί συμφωνία σε έναν κοινά αποδεκτό ορισμό, η πνευματική νοημοσύνη ή πνευματικότητα στον εργασιακό χώρο έχει, αναμφισβήτητα, κερδίσει αξιοσημείωτο ενδιαφέρον για τις οργανωσιακές επιστήμες και τις επιχειρήσεις..
Αν και αρχικά ο Gardner (1983) επέλεξε να μην συμπεριλάβει την πνευματική ως μία από τις «πολλαπλές νοημοσύνες» του, ο Emmons (2000) υποστήριξε ότι η πνευματικότητα πληροί τα κριτήρια που ο πρώτος όρισε για την έννοια της «νοημοσύνης» κι επομένως θα πρέπει και αυτή να θεωρείται ως μία ξεχωριστή νοημοσύνη.
Ο δείκτης SQ (Spiritual Intelligence Quotient) μετράει το βαθμό πνευματικής νοημοσύνης των ανθρώπων και τους κατατάσσει σε έξι τύπους προσωπικότητας. Το SQ είναι αυτό που διαφοροποιεί τον άνθρωπο από τις μηχανές και τα ζώα, και, σύμφωνα με τους Zohar και Marshall, αποτελεί την «υπέρτατη νοημοσύνη». Είναι σημαντικό να διευκρινιστεί ότι η έννοια της πνευματικότητας διαφοροποιείται από αυτή της θρησκείας, καθώς κάθε θρησκεία περιλαμβάνει θέματα πνευματικότητας, ενώ το αντίθετο δεν ισχύει πάντα, ή, όπως χαρακτηριστικά έχει διατυπωθεί, «η θρησκεία έχει να κάνει με τις απαντήσεις, ενώ η πνευματικότητα με τις ερωτήσεις».
Η πνευματική νοημοσύνη, λοιπόν, είναι η νοημοσύνη που υπερβαίνει το «εγώ» και σχετίζεται με την πρόσβασή μας στο βαθύτερο νόημα, σκοπό και στα ανώτερα κίνητρά μας, καθώς και με την αντιμετώπιση προβλημάτων ουσίας, αξίας και ύπαρξης.
Σύμφωνα με τους Zohar και Marshall (2001), η πνευματική νοημοσύνη ενός ατόμου συντίθεται από τα εξής 12 χαρακτηριστικά:
- Αυτογνωσία (Self-Awareness)
- Αυθορμητισμός (Spontaneity) – με την έννοια της ανταπόκρισης και υπευθυνότητας
- (Δράση οδηγούμενη από) αξίες και όραμα (Being Vision- and Value- Led)
- Ολισμός (Holism)
- Συμπόνια – ενσυναίσθηση (Compassion)
- Σεβασμός της διαφορετικότητας (Celebration of Diversity)
- Ανεξαρτησία (Field Independence)
- Ταπεινοφροσύνη (Humility)
- Τάση υποβολής θεμελιωδών ερωτήσεων (Tendency to Ask Fundamental “Why?” Questions)
- Ικανότητα επαναπροσδιορισμού – ένταξης κατάστασης σε ευρύτερο πλαίσιο (Ability to Reframe)
- Θετική αξιοποίηση αντίξοων καταστάσεων (Positive Use of Adversity)
- Αίσθηση της αποστολής – λειτούργημα (Sense of Vocation).
Ενώ κάποια από αυτά τα χαρακτηριστικά αποτελούν συγχρόνως γνωρίσματα και της συναισθηματικής νοημοσύνης, στην περίπτωση της πνευματικής αναφέρονται πάντα σε ένα υψηλότερο επίπεδο. Για παράδειγμα, στην περίπτωση της ενσυναίσθησης, με την πνευματικότητα μαθαίνουμε όχι μόνο να αναγνωρίζουμε και να διαχειριζόμαστε τα συναισθήματά μας και των άλλων, αλλά και να εντοπίζουμε την πραγματική τους αιτία και να είμαστε προσωπικά υπεύθυνοι για αυτά. Τα χαρακτηριστικά αυτά εντοπίζονται στη συμπεριφορά τόσο των ηγετών όσο και των εργαζομένων σε μη διοικητικές θέσεις.
Ο «πνευματικός εργάτης» χαρακτηρίζεται από ειλικρίνεια και αναζήτηση της αλήθειας, δέσμευση και σεβασμό, συνθετική ικανότητα, ολοκληρωμένη και ακριβή εκτέλεση εργασιών, αυτο-παρακίνηση για να κάνει σωστά τις εργασίες, αναζήτηση τρόπων για επιπλέον συνεισφορά και βελτιώσεις στην επιχείρηση, αποτελεσματική διαχείριση του χρόνου και αποτροπή αρνητικής επίδρασής του στην ποιότητα και στην απόδοση, ενεργητική ακρόαση, άντληση ικανοποίησης από την προσφορά του και τη βοήθεια προς τους άλλους, ενθάρρυνση δημιουργικότητας κ.ά.
Ωστόσο, η πληθώρα των διαφορετικών ορισμών καθιστά δύσκολη τη μέτρηση της πνευματικής νοημοσύνης, καθώς κάθε φορά χρησιμοποιούνται διαφορετικά κριτήρια και δείκτες. Μια τέτοια προσπάθεια είναι το SISRI (Spiritual Intelligence Self-Report Inventory) που αναπτύχθηκε από τον King (2007) και αποτελεί έναν κατάλογο ατομικών χαρακτηριστικών ως εργαλείο μέτρησης του SQ ενός ατόμου. Πρακτικά μπορούμε να διαγνώσουμε την πνευματική νοημοσύνη κάποιου παρατηρώντας συγκεκριμένες συμπεριφορές του, ώστε να εντοπίσουμε τα παραπάνω χαρακτηριστικά πνευματικότητας.
Με σκοπό να καταστήσει πιο συγκεκριμένες και κατανοητές τις ποικίλες αφηρημένες έννοιες που έχουν συνδεθεί κατά καιρούς με την πνευματικότητα στο χώρο εργασίας, η Marques (2008) θεμελίωσε ένα πρωτόκολλο που αποτελεί έναν εύκολο και πρακτικό οδηγό για στελέχη και εργαζόμενους.
Συγκεκριμένα, κατάφερε να συνοψίσει σε 18 θεμελιώδεις αρχές – μία για κάθε γράμμα της φράσης «spirituality at work» – τα ευρήματα μιας διδακτορικής διατριβής της και πολλών εργαστηρίων (workshops) με υψηλόβαθμα στελέχη επιχειρήσεων, σκιαγραφώντας έτσι τα χαρακτηριστικά που συνθέτουν το φαινόμενο για κάθε εργασιακό περιβάλλον και κάθε ιεραρχικό επίπεδο και παραθέτοντας παραδείγματα από συγκεκριμένες επιχειρησιακές συμπεριφορές, όπως φαίνεται στην εικόνα.
Το έντονο ενδιαφέρον που παρατηρείται γύρω από την πνευματικότητα δικαιολογείται από τα σημαντικά ατομικά και οργανωσιακά οφέλη με τα οποία συνδέεται. «Πνευματικά» εργασιακά περιβάλλοντα συντελούν σε αυξημένη απόδοση, εργασιακή ικανοποίηση, αφοσίωση και δέσμευση στην επιχείρηση, καθώς και σε μείωση εργασιακού άγχους.
Παράλληλα, μια φιλοσοφία και οργανωσιακή κουλτούρα που χαρακτηρίζεται από πνευματικότητα μπορεί να οδηγήσει σε μειωμένα επίπεδα απουσιών και αποχωρήσεων, αυξημένη αποτελεσματικότητα και κερδοφορία, ταχύτερη ανάπτυξη, διευκόλυνση και αποτελεσματικότητα της οργανωσιακής αλλαγής, απόκτηση ενός διατηρήσιμου ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος, αύξηση της οργανωσιακής μάθησης και επίτευξη οργανωσιακής αριστείας. Ερευνητικά στοιχεία αποκαλύπτουν μια υπεροχή έως και 86% στην απόδοση των επιχειρήσεων με υψηλά επίπεδα πνευματικότητας έναντι εκείνων χωρίς.
Ειρήνη Χριστοπούλου