Σχεδιάζοντας
ένα Πρόγραμμα Μεθοδολογίας Μελέτης

«..Αν δεν διδάξουμε στα παιδιά όλα τα πράγματα δε χάθηκε ο κόσμος…Αν όμως δεν τα διδάξουμε «πώς» να μαθαίνουν τότε… χάθηκε ο κόσμος…»

Βασικές επισημάνσεις

• Η συνεχής και ραγδαία αύξηση των γνώσεων επιβάλλει τη μετατόπιση των προσπαθειών των μαθητών μας από την απόκτηση έτοιμων γνώσεων στην ικανότητα να καλλιεργούν Δεξιότητες Μελέτης και να αξιοποιούν πηγές. Έτσι, μόνο θα βοηθηθούν στο να επισημαίνουν και να επιλέγουν τις γνώσεις που χρειάζονται, σε κάθε περίσταση…
• Σε όλα τα θέματα του αναλυτικού Προγράμματος οι μαθητές πρέπει να αποκτήσουν τεχνικές μελέτης, προκειμένου να χρησιμοποιούν αποτελεσματικά πηγές για να αντλούν, να διασταυρώνουν και να επαληθεύουν πληροφορίες.
• Είναι βασικό να εντοπίσουμε τα στοιχεία που εντάσσονται σε κάθε τάξη, ανάλογα με την ηλικία και τη νομοτέλεια των συλλογιστικών μηχανισμών του παιδιού. Οποιαδήποτε παραγνώριση αυτών των «προδιαγραφών» όχι μόνο δεν διευκολύνει, αλλά συσκοτίζει και περιπλέκει την κατάσταση…
• Στο παρόν «προσχέδιο» οργάνωσης της Μεθοδολογίας Μελέτης σταχυολογούνται ορισμένα βασικά στοιχεία, σχετικά με το πώς μπορούμε να βοηθήσουμε τους μαθητές μας να μαθαίνουν πιο εύκολα και πιο αποτελεσματικά…
• Επιδιώκεται, επίσης, να «κωδικοποιηθεί» ένα πρόσθετο υλικό, στο πλαίσιο της ανάπτυξης ενός προβληματισμού, για τη βελτίωση της μεθοδολογίας μελέτης. Ενδεχομένως, μέσα από τη ζύμωση θεωρητικών στοιχείων και καθημερινής πρακτικής, να επανεξεταστούν κάποια στοιχεία Μεθοδολογίας Μελέτης, κάτω από το φως νεότερων εκδοχών και σύγχρονων αντιλήψεων, για το «πώς» μαθαίνει πιο εύκολα και αποτελεσματικά ο μαθητής.
• Η πιο σημαντική προσφορά του σχολείου προς τους μαθητές του είναι η ανάπτυξη της ικανότητας να μαθαίνουν. Όχι το «τι» από το οποίο κατακλύζεται ο σημερινός άνθρωπος, αλλά το «πώς» μαθαίνω γρήγορα και αποτελεσματικά αξιολογώντας και αξιοποιώντας, ουσιαστικά τη γνώση…

Ειδικότερες επισημάνσεις:

• Οι μαθητές, σε μεγάλο ποσοστό, δεν αποκτούν βασικές δεξιότητες μελέτης.(όπως είναι η αναγνωστική δεξιότητα, η γραφή και η αριθμητική).
• Δεν αποκτούν, ακόμη, ανώτερες μαθησιακές δεξιότητες… (όπως είναι η συλλογή, η απομνημόνευση, η οργάνωση πληροφοριών κ .λ .π.)
• Οι δεξιότητες αυτές έχουν ουσιαστική σημασία για τη σωστή μελέτη και την πρόοδο του μαθητών. Τους βοηθούν:
  • στον καλό χειρισμό των πληροφοριακών στοιχείων, που εμπεριέχονται στη μαθησιακή ύλη,
  • στην κατανόηση των κειμένων που μελετούν και
  • στην ολοκλήρωση των εργασιών τους, με αποτέλεσμα να βελτιώνουν την επίδοσή τους.
• Οι κατάλληλες δεξιότητες μελέτης απαιτούν και ειδικές στρατηγικές μελέτης. Από τη στιγμή που οι στρατηγικές αυτές αφομοιωθούν από τους μαθητές, ως μεθοδολογία, έχουν τη δυνατότητα να τους βοηθήσουν ουσιαστικά:
  • στη διαδικασία της μελέτης τους,
  • στη σωστή οργάνωση του χρόνου και
  • στην ανάπτυξη της προσωπικότητας και του χαρακτήρα τους.
• Θα πρέπει να αποσαφηνίσουμε τους απαραίτητους παράγοντες που συμβάλλουν στην αποδοτική μελέτη και στην αποτελεσματική διδασκαλία τους.
• Πρέπει, ακόμη, να εξετάσουμε τις συγκεκριμένες στρατηγικές που αναπτύσσουν τις δεξιότητες μελέτης, με έμφαση επί των δεξιοτήτων που θα πρέπει να καλλιεργηθούν, σταδιακά, από το Δημοτικό σχολείο.

(τεχνικές συλλογής και εντοπισμού πληροφοριών, ρυθμού ανάγνωσης, απομνημόνευσης, οργάνωσης των πληροφοριών, καθώς και στρατηγικές αποτελεσματικής Μελέτης).

Πώς «Μαθαίνει» ο Μαθητής12 βασικές αρχές

• Πριν εξετάσουμε την τεχνική, ή κάποιες δεξιότητες μελέτης, θα πρέπει να λάβουμε υπόψη μας το πώς μαθαίνει ο φυσικός αποδέκτης της μάθησης: ο μαθητής που έχουμε απέναντί μας…
• Πορίσματα της έρευνας για τη μάθηση μας προσφέρουν νέες ιδέες για τη μαθησιακή διαδικασία και την εξέλιξη της γνώσης σε πολλούς τομείς μελέτης. Οι ιδέες αυτές, επηρεάζουν τα αναλυτικά προγράμματα και τον τρόπο διδασκαλίας.
• Το σημερινό σχολείο, το οποίο γίνεται πιο μαθητοκεντρικό, συνδέεται περισσότερο με τις πραγματικές συνθήκες της ζωής και εστιάζεται στην κατανόηση και στη σκέψη παρά στην απομνημόνευση και την απλή εξάσκηση.
• Με βάση την πρόσφατη εμπειρία έχουν προκύψει 12 βασικές αρχές, οι οποίες προτείνονται ως πλαίσιο για το σχεδιασμό αναλυτικών προγραμμάτων και μεθόδων διδασκαλίας. και μελέτης

Συγκεκριμένα:

Πρώτη αρχή: Η ενεργός συμμετοχή του μαθητή

Η μάθηση απαιτεί την ενεργό και εποικοδομητική συμμετοχή του μαθητή….

Για να επιδιωχθεί κάτι τέτοιο θα πρέπει:

• Να αποφεύγουμε καταστάσεις όπου οι μαθητές παραμένουν παθητικοί ακροατές για πολλή ώρα.
• Να εμπλουτίζουμε την παράδοσή μας με πρακτικές δραστηριότητες, όπως πειράματα, παρατηρήσεις, συνθετικές εργασίες, κλπ.
• Να προκαλούμε και να ενθαρρύνουμε συζητήσεις μέσα στην τάξη και άλλες συνεργατικές δραστηριότητες.
• Να οργανώνουμε εκπαιδευτικές επισκέψεις σε μουσεία και τεχνολογικά πάρκα.
• Να καθοδηγούμε τους μαθητές στο να αναλάβουν τον έλεγχο της δικής τους μάθησης.
• Να αποφασίζουν και οι μαθητές για το τι και πώς πρέπει να μάθουν
• Να δημιουργούν μαθησιακούς στόχους που είναι συναφείς με τα ενδιαφέροντά τους και τα σχέδιά τους για το μέλλον.

Δεύτερη αρχή: Η Κοινωνική αλληλεπίδραση

• Η μάθηση είναι μία κοινωνική δραστηριότητα και η συμμετοχή στην κοινωνική ζωή του σχολείου είναι βασική για να υπάρξει μάθηση.
• Για να ενθαρρυνθεί η κοινωνική συμμετοχή, με τρόπους που διευκολύνουν τη μάθηση , θα πρέπει:
• Οι μαθητές να εξοικειωθούν στην εργασία σε ομάδες και να αναλάβουν το ρόλο του καθοδηγητή που δίνει συμβουλές και στηρίζει την ομάδα.
• Να διαμορφώσουν τη σχολική αίθουσα με τέτοιο τρόπο που να περιλαμβάνει κοινούς χώρους εργασίας και κοινή χρήση των υλικών.
• Να διδαχτούν πώς να συνεργάζονται μεταξύ τους.

Τρίτη αρχή: Οι δραστηριότητες που έχουν νόημα

• Οι άνθρωποι μαθαίνουν καλύτερα, όταν συμμετέχουν σε δραστηριότητες που θεωρούν χρήσιμες για την πραγματική ζωή και έχουν σχέση με την κουλτούρα τους.
• Υπάρχουν πολλά πράγματα που μπορούμε να κάνουμε για να δώσουμε μεγαλύτερο νόημα στις σχολικές δραστηριότητες. Για παράδειγμα:
• Να βελτιώσουμε τις ικανότητές τους στην προφορική γλώσσα και επικοινωνία συμμετέχοντας σε συζητήσεις.
• Να βελτιώσουμε ευρύτερα τις ικανότητές τους στο γραπτό λόγο αν εμπλακούν στη σύνταξη μιας εφημερίδας της τάξης τους.
• Να υποδείξουμε συνθετικές εργασίες για το περιβάλλον της κοινότητας ή του σχολείου.
• Να οργανώσουμε επαφές των μαθητών μας με επιστήμονες της περιοχής και να τους προσκαλούμε για συζήτηση ή να οδηγούμε τους μαθητές στο χώρο δουλειάς τους.

Τέταρτη αρχή: Η Σύνδεση των νέων πληροφοριών με προϋπάρχουσες γνώσεις

Οι νέες γνώσεις δομούνται πάνω στη βάση των όσων ήδη καταλαβαίνουμε και πιστεύουμε.

• H ικανότητα των ανθρώπων να μαθαίνουν κάτι καινούριο συνδέεται με το τι ξέρουν ήδη.
• Πρόσφατα ερευνητικά πορίσματα δείχνουν ότι είναι καθοριστικής σημασίας για τη μάθηση.
• Χρειάζονται κάποιες προϋπάρχουσες γνώσεις για να κατανοήσουμε το νόημα της εισερχόμενης πληροφορίας.
• Πρέπει να ενεργοποιήσουμε την προϋπάρχουσα γνώση μας προκειμένου να μπορέσουμε να την αξιοποιήσουμε για κατανόηση και μάθηση.
• Η έρευνα δείχνει ότι η μάθηση ενισχύεται όταν οι εκπαιδευτικοί αποδίδουν μεγάλη προσοχή στην προϋπάρχουσα γνώση του μαθητή, και την χρησιμοποιούν ως σημείο αφετηρίας για τη διδασκαλία.
• Μπορούμε να βοηθήσουμε τους μαθητές να ενεργοποιήσουν τις προηγούμενες γνώσεις τους και να τις αξιοποιήσουν για καλύτερες επιδόσεις στα σχολικά έργα. Αυτό μπορεί να γίνει με διάφορους τρόπους:
• Να συζητούμε το περιεχόμενο του μαθήματος πριν αρχίσουμε τη διδασκαλία, προκειμένου να εξασφαλιστεί ότι οι μαθητές έχουν τις απαραίτητες προϋπάρχουσες γνώσεις και για να τις ενεργοποιήσουν.
• Συνήθως, υπάρχουν εσφαλμένες ιδέες και καίριες παρανοήσεις. Πρέπει να διερευνούμε τις προϋπάρχουσες γνώσεις των μαθητών σε βάθος, έτσι ώστε να μπορέσουν να εντοπίσουν τις εσφαλμένες ιδέες και παρανοήσεις.
• Μπορεί να χρειαστεί να ανατρέξουμε στα περασμένα για να καλύψουμε τη σημαντική προαπαιτούμενη ύλη ή να ζητήσουμε από τους μαθητές να κάνουν κάποια προκαταρκτική εργασία μόνοι τους. Οι ερωτήσεις μας μπορεί να είναι πολύ χρήσιμες για να βοηθηθούν οι μαθητές να δουν τη σχέση ανάμεσα σε όσα μαθαίνουν και σε όσα ήδη γνωρίζουν.

Πέμπτη αρχή: Η χρήση στρατηγικών

• Οι άνθρωποι μαθαίνουν αξιοποιώντας αποτελεσματικές και ευέλικτες στρατηγικές που τους βοηθούν να καταλαβαίνουν, να σκέφτονται λογικά, να απομνημονεύουν και να λύνουν προβλήματα.
• Η διδασκαλία στρατηγικών μπορεί να γίνει άμεσα ή έμμεσα.
• Στη δεύτερη περίπτωση, ο εκπαιδευτικός μπορεί να δώσει στους μαθητές μία κατάσταση προβλήματος και να υποδείξει τη διαδικασία διερεύνησης ή να υποβάλλει βασικές ερωτήσεις. Για παράδειγμα:
• Στα γλωσσικά μαθήματα, οι εκπαιδευτικοί μπορούν να δείξουν πολύ συγκεκριμένα στους μαθητές πώς να επισημαίνουν τα σημαντικά σημεία ενός κειμένου και πώς να τα συνοψίζουν.
• Σε άλλη περίπτωση, οι εκπαιδευτικοί μπορούν να ζητήσουν από μία ομάδα μαθητών να συζητήσουν ένα κείμενο και το συνοψίσουν. Στη διαδικασία αυτή βοηθούν τους μαθητές και τους προσφέρουν ένα μοντέλο προς μίμηση συμμετέχοντας στη συζήτηση και ρωτώντας καθοριστικές ερωτήσεις.
• Στα μαθήματα των φυσικών επιστημών, οι εκπαιδευτικοί μπορούν να δείξουν στους μαθητές πώς να κάνουν πειράματα: πώς να διατυπώνουν υποθέσεις, πώς να κάνουν συστηματική καταγραφή των αποτελεσμάτων τους και πώς να τα αξιολογούν.
• Είναι σημαντικό να μάθουν οι μαθητές πώς να χρησιμοποιούν αυτές τις στρατηγικές με σιγουριά και από μόνοι τους και να μη βασίζονται στους δασκάλους τους για να τους δώσουν πάντοτε την απαραίτητη υποστήριξη.
• Οι εκπαιδευτικοί χρειάζεται να περιορίζουν σταδιακά τη βοήθειά τους και να επιτρέπουν στους μαθητές να αναλαμβάνουν περισσότερες υπευθυνότητες για τη μάθησή τους.

Έκτη αρχή: Η ανάπτυξη της αυτορρύθμισης και του

• Οι μαθητές πρέπει να ξέρουν πώς να σχεδιάζουν και να παρακολουθούν τη μάθησή τους, πώς να θέτουν τους δικούς τους μαθησιακούς στόχους και πώς να διορθώνουν τα λάθη τους.
• Ο όρος «αυτορρύθμιση» σημαίνει το πόσο ικανός είναι ο μαθητής να παρακολουθήσει τη δική τους μάθηση, να κατανοήσει πότε κάνει λάθη και να ξέρει πώς να τα διορθώνουν. Η αυτορρύθμιση περιλαμβάνει την ανάπτυξη ειδικών στρατηγικών που βοηθούν τους μαθητές να αξιολογούν τη μάθησή τους, να ελέγχουν την κατανόησή τους και να διορθώνουν τα λάθη τους όταν χρειάζεται
• Μπορούμε να βοηθήσουμε τους μαθητές να αναπτύξουν την αυτορρύθμιση και τον αναστοχασμό δίνοντάς τους ευκαιρίες: να σχεδιάσουν:
  • Πώς να λύνουν προβλήματα
  • να οργανώνουν πειράματα.
  • Πώς να διαβάζουν ένα βιβλίο, πώς να μελετούν ένα μάθημα.
  • Πώς να «χαρτογραφούν» ένα μάθημα (σπονδύλωση μαθήματος).
  • Πώς να παράγουν δικό τους λόγο, ( περίσταση επικοινωνίας ).
  • Πώς να δομούν ένα κείμενο (λογική διάρθρωση σε ενότητες).
  • Πώς να οργανώνουν μια ομαδική ερευνητική εργασία.
  • Πώς να παρουσιάσουν σε ακροατήριο την εργασία τους.
  • Πώς να πάρουν μια συνέντευξη σωστά.
  • Πώς να εργάζονται στα αφηγηματικά μαθήματα.
  • Πώς να αξιοποιούν μια εκπαιδευτική επίσκεψη σε ένα μουσείο.
  • Πώς να συμμετέχουν εποικοδομητικά σε μια συζήτηση.
  • Πώς να λειτουργούν μέσα στην ομάδα (ρόλος συντονιστή, παρατηρητή, γραμματέα, παρουσιαστή, εμψυχωτή).
  • Πώς να οργανώνουν το χώρο και το χρόνο ( μελέτη στο σπίτι).
  • Πώς να αξιοποιούν την ερευνητική διαδικασία μάθησης χειριζόμενοι με άνεση τις πηγές και ιδιαίτερα τον υπολογιστή.
  • Πώς να διατηρούν ευταξία και αισθητική στις γραπτές εργασίες.
  • Πώς να συντάσσουν επιστολές διαφόρου περιεχομένου, ανάλογα με το πρόσωπο στο οποίο απευθύνονται.
  • Πώς να ελέγχουν τον τρόπο σκέψης τους και να θέτουν ερωτήματα στον εαυτό τους για την κατανόησή τους (Γιατί κάνω αυτό που κάνω; Πόσο καλά το κάνω; Τι απομένει να κάνω; κ.λ.π.).
  • Πώς να θέτουν τους δικούς τους μαθησιακούς στόχους, και
  • Πώς να γνωρίζουν αποτελεσματικές στρατηγικές μελέτης που πρέπει να χρησιμοποιούν κ. λ. π.

Έβδομη αρχή: Η αναδόμηση της προϋπάρχουσας γνώσης

• Πρέπει να γνωρίζουμε ότι οι μαθητές μας έχουν Ορισμένες φορές η προϋπάρχουσα γνώση μπορεί να εμποδίσει το δρόμο προς τη μάθηση κάτι νέου.
• Οι μαθητές πρέπει να μάθουν πώς να επιλύουν τις εσωτερικές αντιφάσεις και να αναδομούν τις υπάρχουσες γνώσεις τους όταν αυτό είναι αναγκαίο.
• Για να διευκολύνουμε την κατανόηση των πληροφοριών που είναι αντίθετες στη διαισθητική αντίληψη:
• προϋπάρχουσες γνώσεις και ελλιπής κατανόηση που μπορεί να έρχονται σε αντίθεση με όσα διδάσκονται στο σχολείο.
• Είναι σημαντικό να δημιουργούμε συνθήκες μέσα στις οποίες οι εναλλακτικές πεποιθήσεις και εξηγήσεις να μπορούν να εξωτερικευτούν και να εκφραστούν.
• Πρέπει να χτίζουμε πάνω στις προϋπάρχουσες ιδέες των μαθητών και σιγά σιγά να τους οδηγούμε σε ωριμότερες κατανοήσεις. Η παραγκώνιση της προϋπάρχουσας γνώσης μπορεί να οδηγήσει στη διαμόρφωση εσφαλμένων αντιλήψεων.
• Πρέπει να δίνονται στους μαθητές παρατηρήσεις και πειράματα που έχουν τη δυνατότητα να τους δείξουν ότι κάποιες από τις ιδέες τους μπορεί να είναι λάθος.

Για το σκοπό αυτό μπορούν να χρησιμοποιηθούν παραδείγματα από την ιστορία της επιστήμης.

Ογδόη αρχή : κατανόηση – όχι απομνημόνευση

Η μάθηση είναι καλύτερη όταν το υλικό οργανώνεται γύρω από γενικές αρχές και εξηγήσεις αντί να βασίζεται στην απομνημόνευση απομονωμένων στοιχείων και διαδικασιών.

• Πρέπει να επιδιώκουμε οι μαθητές μας να κατανοούν ό,τι μαθαίνουν και να μην το απομνημονεύουν με επιφανειακό τρόπο. Η έρευνα δείχνει ότι όταν οι πληροφορίες απομνημονεύονται επιφανειακά, ξεχνιούνται εύκολα. Αντίθετα, όταν κάτι γίνεται κατανοητό, δεν ξεχνιέται εύκολα και μπορεί να εφαρμοστεί σε άλλες περιπτώσεις (βλέπε την επόμενη αρχή σχετικά με την εφαρμογή των γνώσεων).
• Για να καταλάβουν οι μαθητές μας τι τους διδάσκουμε, πρέπει να τους δίνουμε την ευκαιρία να σκεφτούν τι κάνουν, να μιλήσουν γι’ αυτό με τους συμμαθητές τους και με τους δασκάλους τους, να το διευκρινίσουν και να καταλάβουν πώς εφαρμόζεται σε πολλές περιπτώσεις.
• Μπορούμε να διδάξουμε με στόχο την κατανόηση…
• Οι ακόλουθες είναι μερικές προτάσεις για δραστηριότητες που μπορούν να βοηθήσουν στην κατανόηση της ύλης που έχει διδαχθεί:
• Ζητώ από τους μαθητές να εξηγήσουν ένα φαινόμενο ή μία έννοια με δικά τους λόγια.
• Δείχνω στους μαθητές πώς να δίνουν παραδείγματα που δείχνουν πώς εφαρμόζεται μία αρχή ή πώς λειτουργεί ένας νόμος.
• Οι μαθητές πρέπει να είναι σε θέση να λύνουν χαρακτηριστικά προβλήματα στο χώρο του γνωστικού πεδίου.
• Τα προβλήματα μπορούν να είναι αυξανόμενου βαθμού δυσκολίας καθώς οι μαθητές αποκτούν μεγαλύτερη εμπειρία.
• Όταν οι μαθητές καταλαβαίνουν την ύλη, μπορούν να εντοπίζουν ομοιότητες και διαφορές, μπορούν να συγκρίνουν και να αντιπαραβάλλουν και μπορούν να κατανοούν και να δημιουργούν αναλογίες.
• Διδάσκω στους μαθητές πώς να εξάγουν γενικές αρχές από τις συγκεκριμένες περιπτώσεις και πώς να γενικεύουν από τα επιμέρους παραδείγματα.

Ένατη αρχή : Να μάθουν οι μαθητές να εφαρμόζουν γνώσεις

Η εφαρμογή των γνώσεων είναι πολύ σημαντική.

Μπορούμε να βελτιώσουμε την ικανότητα των μαθητών μας να εφαρμόζουν όσα έχουν μάθει στο σχολείο….

• αν επιμείνουν στην εμπέδωση της ύλης. Χωρίς την κατανόηση, δεν μπορεί να γίνει η μεταφορά των γνώσεων σε άλλες περιπτώσεις (βλέπε προηγούμενη αρχή)
• αν βοηθήσουν τους μαθητές να συνειδητοποιήσουν τη σημασία που έχει η μεταφορά των γνώσεών τους σε άλλες περιπτώσεις
• αν εφαρμόσουν όσα έχουν μάθει σε ένα γνωστικό πεδίο σε άλλα πεδία με τα οποία μπορεί να υπάρχει κάποια σχέση
• αν δείξουν στους μαθητές πώς να εξάγουν γενικές αρχές από τα συγκεκριμένα παραδείγματα
• αν βοηθήσουν τους μαθητές να μάθουν πώς να παρακολουθούν τη μάθησή τους και πώς να καταλαβαίνουν πότε έχουν καταλάβει και πότε δεν έχουν καταλάβει την ύλη.
• αν διδάξουν με στόχο την κατανόηση κι όχι την απομνημόνευση (βλέπε προηγούμενη αρχή).

Δέκατη αρχή: Διάθεση χρόνου για εξάσκηση

Η μάθηση είναι μία πολύπλοκη γνωσιακή δραστηριότητα.

Δε χωράει βιασύνη. Απαιτείται σημαντικός χρόνος και εξάσκηση για να αρχίσει να συγκροτείται η επιδεξιότητα σε έναν τομέα.

Οι ακόλουθες είναι κάποιες προτάσεις για τον τρόπο που μπορούμε να βοηθήσουμε τους μαθητές μας να περνούν περισσότερο χρόνο για εργασίες μάθησης.

• Αυξάνω το χρόνο που περνούν οι μαθητές για μάθηση μέσα στην τάξη.
• Δίνω στους μαθητές εργασίες μάθησης που είναι σύμφωνες με όσα ήδη γνωρίζουν.
• Δεν καλύπτω πολλά θέματα ταυτόχρονα. Δίνουμε στους μαθητές χρόνο να κατανοήσουν τις νέες πληροφορίες.
• Βοηθώ ους μαθητές να καλλιεργήσουν “την οικειοθελή εξάσκηση” που περιλαμβάνει την ενεργητική σκέψη και την παρακολούθηση της δικής τους μάθησης (βλέπε την αρχή της αυτορρύθμισης).
• Δίνω στους μαθητές πρόσβαση σε βιβλία, ώστε να μπορέσουν να εξασκήσουν την ανάγνωση στο σπίτι τους.
• Διατηρώ επαφή με τους γονείς, έτσι ώστε να μπορέσουν να μάθουν να προσφέρουν πλούσιες εκπαιδευτικές εμπειρίες στα παιδιά τους.

Ενδέκατη αρχή: Αναπτυξιακές και ατομικές διαφορές

Υπάρχουν βασικές αναπτυξιακές διαφορές στη μάθηση.

Καθώς τα παιδιά αναπτύσσονται, διαμορφώνουν νέους τρόπους αναπαράστασης του κόσμου.

Επίσης, αλλάζουν τις διαδικασίες και τις στρατηγικές που χρησιμοποιούν για να διαχειριστούν αυτές τις αναπαραστάσεις.

Πρέπει να δημιουργούμε ένα καλύτερο περιβάλλον για την ανάπτυξη των παιδιών λαμβάνοντας υπόψη τις ατομικές τους διαφορές.

• Να εκτιμάτε κατάλληλα τις γνώσεις, τις στρατηγικές και τους τρόπους μάθησης των παιδιών.
• Να δίνουμε στα παιδιά μια ποικιλία υλικών, δραστηριοτήτων και μαθησιακών εργασιών που να περιλαμβάνουν τη γλώσσα, τα μαθηματικά, τις φυσικές επιστήμες, τα καλλιτεχνικά, τη μουσική, την κίνηση, την κοινωνική αντίληψη κλπ.
• Να εντοπίζουμε τις ιδιαίτερες ικανότητες των μαθητών, δίνοντας ιδιαίτερη βαρύτητα στο ενδιαφέρον, την επιμονή και την αυτοπεποίθηση που δείχνουν σε διαφορετικά είδη δραστηριοτήτων.
• Να υποστηρίζουμε τις ιδιαίτερες ικανότητες των μαθητών και να τις αξιοποιούμε για να βελτιώσετε τη συνολική τους σχολική επίδοση.
• Να καθοδηγούμε και να προκαλούμε την αντίληψη και τη μάθηση των μαθητών.
• Να κάνουμε στα παιδιά ερωτήσεις που προκαλούν τη σκέψη, να τους θέτουμε προβλήματα και να τα αναγκάζουμε να ελέγχουν τις υποθέσεις τους με διάφορους τρόπους.
• Να δημιουργούμε συνδέσεις με τον πραγματικό κόσμο, βάζοντας στα παιδιά προβλήματα και υλικά παρμένα από τις καθημερινές τους καταστάσεις.
• Να δείχνουμε στα παιδιά πώς μπορούν να χρησιμοποιήσουν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους και την ευφυία τους, για να λύνουν προβλήματα του πραγματικού κόσμου.
• Να Δημιουργούμε συνθήκες για αλληλεπίδραση των μαθητών με ανθρώπους της κοινότητάς τους και ειδικά με ενήλικες που είναι πεπειραμένοι και ενθουσιώδεις για τα είδη των θεμάτων που ενδιαφέρουν τους μαθητές.

Δωδέκατη αρχή: Μάθηση με κίνητρα

Η μάθηση επηρεάζεται καθοριστικά από την ύπαρξη κινήτρων για το μαθητή. Μπορούμε να βοηθήσουμε τους μαθητές να αποκτήσουν περισσότερα κίνητρα για μάθηση με τη συμπεριφορά τους και τα λεγόμενά τους.

Οι ψυχολόγοι διακρίνουν ανάμεσα σε δύο είδη παροχής κινήτρων. Η εξωτερική παρότρυνση και η εσωτερική παρώθηση. Η εξωτερική παρότρυνση προκαλείται όταν χρησιμοποιούνται θετικές ενισχύσεις για να αυξηθεί η συχνότητα εμφάνισης της ζητούμενης συμπεριφοράς.(Ο έπαινος, η υψηλή βαθμολογία, τα βραβεία, τα χρήματα, το φαγητό κλπ. μπορούν να χρησιμοποιηθούν γι’ αυτό το λόγο…)

Η εσωτερική παρώθηση υπάρχει όταν οι μαθητές συμμετέχουν ενεργητικά σε δραστηριότητες χωρίς να χρειάζεται να επιβραβευθούν γι’ αυτό. Το παιδί που φτιάχνει ένα παζλ με μεράκι είναι εσωτερικά παρακινημένο. Πρέπει να χρησιμοποιήσουμε ενθαρρυντικά σχόλια που:

• αντικατοπτρίζουν μία ειλικρινή αξιολόγηση της απόδοσης των μαθητών
• αναγνωρίζουν τις επιτυχίες των μαθητών
• αποδίδουν την επιτυχία των μαθητών σε ενδογενείς και όχι εξωγενείς παράγοντες (π.χ., «έχεις καλές ιδέες»)
• βοηθούν τους μαθητές να πιστέψουν στον εαυτό τους («προσπάθησες πολύ στα μαθηματικά και οι βαθμοί σου έχουν βελτιωθεί ικανοποιητικά»)
• δίνουν ανατροφοδότηση για τις στρατηγικές που χρησιμοποιούν οι μαθητές μαζί με οδηγίες για το πώς να τις βελτιώσουν
• βοηθούν τους μαθητές να θέτουν ρεαλιστικούς στόχους.

Είναι επίσης σημαντικό…

• να αποφεύγουμε ομαδοποιήσεις με βάση τις ικανότητες. Η ομαδοποίηση αυτή δίνει το μήνυμα ότι οι ικανότητες έχουν μεγαλύτερη αξία από την προσπάθεια.
• να καλλιεργούμε τη συνεργασία και όχι τον ανταγωνισμό. Η έρευνα δείχνει ότι τα ανταγωνιστικά συστήματα που ενθαρρύνουν τους μαθητές να δουλεύουν μεμονωμένα για να πετύχουν μεγαλύτερη βαθμολογία και περισσότερες ανταμοιβές, συνήθως δίνουν το μήνυμα ότι αυτό που έχει αξία είναι οι ικανότητες και μειώνουν την εσωτερική παρώθηση.
• να δίνουμε ανανεωμένες και ενδιαφέρουσες εργασίες που προκαλούν την περιέργεια των μαθητών και ενεργοποιούν τις ανώτερες νοητικές ικανότητές τους στο κατάλληλο πάντα επίπεδο δυσκολίας.

Οι 12 βασικές αρχές μάθησης θα πρέπει να ενταχθούν, συστηματικά, σε συγκεκριμένες δραστηριότητες από την Α΄ μέχρι και την Στ΄ τάξη, ώστε να καλλιεργήσουν οι μαθητές τις απαιτούμενες δεξιότητες μάθησης

Αναζητώντας έναν δημιουργικό τρόπο Μελέτης

Βασικές επισημάνσεις

• Ο «Δημιουργικός» τρόπος μελέτης στην ουσία είναι μια έννοια καθαρά ανθρωποκεντρική. Βασίζεται , δηλαδή, στις γνώσεις μας για τις ικανότητες και τις ιδιότητες του ανθρώπινου εγκεφάλου. …
• Επομένως, αναζητώντας έναν τρόπο μελέτης, στην ουσία επιχειρούμε να προσαρμόσουμε τη μελέτη στον τρόπο που λειτουργεί ο άνθρωπος…
• Αυτό είναι κάτι που μπορεί να διδαχτεί…
• Οργανώνουμε, δηλαδή, τη σκέψη μας, τη μνήμη μας, τις σημειώσεις και τη λύση προβλημάτων με τέτοιο τρόπο ώστε να επέρχεται μεγαλύτερη μάθηση….

Η μελέτη αρχίζει από την προετοιμασία….

• Ξεφυλλίζουμε ολόκληρο το βιβλίο ή το κεφάλαιο που μελετούμε, ρίχνοντας μια γρήγορη ματιά , για να πάρουμε, απλά, μια ιδέα….
• Στη συνέχεια ορίζουμε το στόχο ή τους στόχους που επιδιώκουμε με τη συγκεκριμένη μελέτη (τι , δηλαδή, θέλουμε να μάθουμε….)
• Σημειώνουμε με λέξεις – κλειδιά τι ξέρουμε ήδη για το θέμα.
• Αν δεν ξέρουμε τίποτε προσπαθούμε να υποθέσουμε περί τίνος πρόκειται. Με τον τρόπο αυτό δίνουμε μια κατεύθυνση στο νου μας και ενεργοποιούμε αποθηκευμένο υλικό από προϋπάρχουσες γνώσεις.

Το κύριο μέρος της μελέτης

Αξιοποιούμε, καταρχήν, τα οπτικά βοηθήματα (πίνακες περιεχομένων, γραφικές παραστάσεις, εικόνες , φωτογραφίες, υπογραμμισμένες περιλήψεις κ.λ.π.

Στη συνέχεια διαβάζουμε το κείμενο ως εξής:

• Διαβάζουμε την αρχή και το τέλος των κεφαλαίων, των παραγράφων ή και ολόκληρου του κειμένου ή του εγχειριδίου.
• Παραλείπουμε, τα δύσκολα, Ο εγκέφαλος τα επεξεργάζεται, υποσυνείδητα..
• Διαλέγουμε δυο λέξεις – κλειδιά, μια κύρια και μια δευτερεύουσα, οι οποίες σκοπό έχουν να επαναφέρουν στη σκέψη μας όλη την παράγραφο.
• Διαβάζουμε το κείμενο από την αρχή ως το τέλος, ανεξάρτητα αν το καταλαβαίνουμε ή όχι, επαναλαμβάνοντας την ανάγνωση αυξάνουμε την κατανόηση….Με την κατανόηση αυξάνεται η συγκέντρωση…Με την επανάληψη ενισχύεται η μνήμη
• Κάνουμε διάλειμμα 10΄ και επανάληψη βασισμένη στα κύρια σημεία που έχουμε υπογραμμίσει ή και στα δύσκολα….Έτσι, αποθηκεύουμε το υλικό για ένα εικοσιτετράωρο…
• Κάνουμε δεύτερη επανάληψη , μέσα στο 24ωρο , γράφοντας με λέξεις κλειδιά τι θυμόμαστε και ελέγχουμε στη συνέχεια αν υπάρχει κάτι άλλο που πρέπει να θυμόμαστε.. Αυτό μένει στη μνήμη μας μια εβδομάδα, περίπου…
• Κάνουμε επανάληψη ολίγων λεπτών, η οποία μας βοηθάει να διατηρηθεί στη μνήμη μας αυτό που μάθαμε για ένα μήνα περίπου.
• Στο μήνα, στους τρεις μήνες, στους έξι μήνες χρειάζεται να επαναλαμβάνουμε , συστηματικά, αυτό που έχουμε μάθει, αν θέλουμε να το θεμελιώσουμε μέσα μας και να το θυμόμαστε…
• Αυτές οι δεξιότητες Μελέτης ισχύουν για όλες τις ηλικίες και πρέπει να καλλιεργούνται, συστηματικά…

Παρατήρηση

Η παραπάνω ανάλυση μας παραπέμπει σε πολλές από τις διδακτικές δραστηριότητες που αναπτύσσονται μέσα στην τάξη, στο πλαίσιο της διδασκαλίας. Μα επιβάλλει να θυμηθούμε με πόση σπουδή, με πόση πίεση και με σπάνια επάνοδο και επιμονή των παρεχόμενων γνώσεων προσδοκούμε θεμελιωμένη και ασφαλή μάθηση από τους μαθητές μας…

Να σημειωθεί, ακόμη, ότι ο τρόπος αυτού του είδους της θεμελιωμένης και επαναλαμβανόμενης μάθησης έχει διδαχθεί και έχει εφαρμοστεί προσαρμοζόμενος σε μαθητές της Β΄ τάξης του Δημοτικού και έχει διαμορφώσει συνθήκες οργανωμένης και αποδοτικής μελέτης…

Βασικά στοιχεία Μεθοδολογίας Μελέτης

• Μαθαίνω να σκέφτομαι:

Το πιο σημαντικό πράγμα που θα πρέπει να διδάσκονται τα παιδιά στο σχολείο, είναι πώς να σκέφτονται. Πώς να σκέφτονται όχι μόνο κριτικά αλλά εποικοδομητικά και δημιουργικά. Υπάρχουν αποτελεσματικές μέθοδοι για την ανάπτυξη της δημιουργικής σκέψης..

• Αποτελεσματική Μελέτη

Για να μελετά κανείς αποτελεσματικά θα πρέπει να διαχωρίζει την όλη διαδικασία της μελέτης σε πέντε βασικά στάδια. Με τον τρόπο αυτό, η μελέτη θα γίνει μια εύκολη και απολαυστική υπόθεση.

• Πώς να κάνω επαναλήψεις

Η σωστή επανάληψη είναι καθοριστική για τη μελέτη μας. Σωστή επανάληψη σημαίνει την εξέταση των πληροφοριών και σημειώσεων που έχουμε ετοιμάσει ή των σημαντικών στοιχείων που έχουμε ξεχωρίσει. Πότε θα κάνουμε τις επαναλήψεις μας είναι, επίσης, πολύ σημαντικό και καθοριστικό.

• Πώς να θυμάμαι εύκολα

Οι βασικές λειτουργίες της μνήμης, συγκράτηση και ανάκληση διαδραματίζουν ρόλο καθοριστικό για την επιδίωξη αποτελεσματικής μάθησης. Γνωρίζοντας τις βασικές λειτουργίες της μνήμης μπορούμε να βελτιώσουμε την αποτελεσματικότητά μας κατά τη διάρκεια της μελέτης.

• Γιατί να κρατάμε σημειώσεις;

Τρεις είναι οι βασικοί λόγοι που μας επιβάλλουν να κρατάμε σημειώσεις προκειμένου να μας βοηθήσουν να συγκεντρωθούμε στο θέμα μας, να κατανοήσουμε καλύτερα αυτό που μελετάμε, και να έχουμε ένα είδος αναφοράς, για μελλοντικές επαναλήψεις.

• Πώς να παίρνω σημειώσεις

Πρέπει να παίρνουμε σημειώσεις χρησιμοποιώντας όχι μόνο τη γραμμική μέθοδο αλλά νέες πιο αποτελεσματικές μεθόδους. Με την εκμάθηση των μεθόδων αυτών η αποδοτικότητα στη μελέτη βελτιώνεται σημαντικά.

• Δυνατότητες του ανθρώπινου εγκεφάλου

Η δυναμική του ανθρώπινου μυαλού, είναι πολύ πιο εντυπωσιακή απ’ ότι μπορούμε να φανταστούμε. Πρέπει να αντιληφθούμε τις τεράστιες δυνατότητες που έχουμε και οι οποίες μένουν ανεκμετάλλευτες. Η αυτοπεποίθησή μας μπορεί έτσι να βελτιωθεί σημαντικά.

• Προετοιμασία για διαγώνισμα

Χρειάζονται 6 βασικά βήματα τα οποία βοηθούν να βελτιώσουμε σε μεγάλο βαθμό την επίδοσή σας σε ένα διαγώνισμα ή μια εξέταση.

• Λίγο πριν το διαγώνισμα

Πρέπει να διαθέσω με ορισμένο τρόπο την τελευταία μου ημέρα μου, πριν από τις εξετάσεις, ώστε να έχω τα καλύτερα δυνατά αποτελέσματα την επομένη. Πρέπει να ακολουθήσω συγκεκριμένες οδηγίες, ώστε να είμαι πανέτοιμος την επομένη ημέρα για την εξέταση.

• Κατά τη διάρκεια του διαγωνίσματος τι να κάνω;

Αν νιώθω κάποια ένταση τη στιγμή της εξέτασης, να σκέφτομαι ότι έχω προετοιμαστεί σκληρά και εντατικά για τη στιγμή αυτή και επομένως είναι έτοιμος να την αντιμετωπίσετε με επιτυχία. Πρέπει να χρησιμοποιήσω σωστά τις πληροφορίες για να αντιμετωπίσω σωστά και αποτελεσματικά τις ερωτήσεις του διαγωνίσματος.

• Αληθινή Μάθηση

Πρέπει να ακολουθήσω βασικά στάδια, ώστε να έχουμε τα καλύτερα δυνατά αποτελέσματα ουσιαστικής μάθησης. Να αναπτύξω και να καλλιεργήσω όλες τις πτυχές της νοημοσύνης μου ( πολλαπλή νοημοσύνη ), καθώς και δεξιότητες για την επίλυση προβλημάτων. Πρέπει να στηριχτώ κυρίως στην ομαδοκεντρική μέθοδο μάθησης…

Βασικές πηγές

• Η Επανάσταση της μάθησης, (για να αλλάξουμε τον τρόπο που ναθαίνει ο κόσμος), GORDON DRYDEN & Dr JEANNETTE VOS
• Πώς να μαθαίνετε γρηγορότερα και να θυμάστε περισσότερα, David Gamon, & Allen D. Bragdon
• Μαθαίνω εύκολα, (Στρατηγικές Μελέτης, Οδηγός χαλάρωσης, Μαθήματα υπερμάθησης, Κυριάκος Βασιλομανωλάκης
• Μαθησιακές δυσκολίες και προβλήματα συμπεριφοράς, Ελένη Λιβανίου
• Στρατηγικές Μελέτης , Γεώργιος Ν. Τσομπανίδης
• Οδηγός Μελέτης (Νοητικοί χάρτες, γρήγορο διάβασμα, τεχνικές βελτίωσης της μνήμης, TONY BUZAN
• Πώς μαθαίνει ο άνθρωπος, (η αναδυόμενη επιστήμη της μάθησης), Κ. Αγγελάκος, εκδ. Κέδρος
• Μεντορική: Ι. Σαλβαρά
• Διδακτικός Σχεδιασμός : Ι. Σαλβαρά
• Η Ψυχολογία της σκέψης: Α. Κωσταρίδου – Ευκλείδη