Στόχος του σύγχρονου σχολείου είναι
η ανάπτυξη της δημιουργικής σκέψης των μαθητών.
Αυτό μπορεί να επιτευχθεί
με δραστηριότητες που θα μπορούσαν να ενταχθούν
στο περιεχόμενο της Μεθοδολογίας Μελέτης
και να καλλιεργούνται, βαθμιαία,
στην 6χρονη προοπτική του Δημοτικού,
ιδιαίτερα, στις δύο μεγαλύτερες τάξεις

Καλλιεργώ δημιουργική σκέψη σημαίνει, απλά, ότι:

• Προτρέπω τους μαθητές μου να σκέφτονται με πολλούς και διαφορετικούς τρόπους και στη συνέχεια να επιλέγουν τον καλύτερο
• Δίνω πολλά παραδείγματα και ασκήσεις
• Προτρέπω τους μαθητές να κάνουν ερωτήσεις και να εντοπίζουν τα προβλήματα εκεί που υπάρχουν
• Να αξιολογούν την ποιότητα μιας ιδέας με βάση τις συνέπειές της
• Να εκφράζονται ελεύθερα, χωρίς ενδοιασμούς και αναστολές.

Ενδεικτικές δραστηριότητες:

Πρώτη κατηγορία δραστηριοτήτων:

Χρήση κατάλληλων (ανοιχτών) ερωτήσεων, στα πλαίσια των διαφόρων μαθημάτων…
(τι θα συνέβαινε άν…Ποιες θα μπορούσαν να είναι οι πιθανές αντιδράσεις…Ποιες λύσεις μπορείς να δώσεις…Σε τι σκέψεις σε βάζουν οι πράξεις σου…κ.λ.π.

Δεύτερη κατηγορία δραστηριοτήτων

Λύση ανοιχτών προβλημάτων…Δίνει την ευκαιρία στους μαθητές να κάνουν πολλές υποθέσεις και οδηγούνται σε περισσότερες λύσεις…(….)

Τρίτη κατηγορία δραστηριοτήτων

Δραστηριότητες με καταιγισμό ιδεών…Οι μαθητές ενθαρρύνονται να καταθέτουν ελεύθερα τις απόψεις τους, αδιαφορώντας για το αν είναι ορθές ή όχι…

Τέταρτη κατηγορία δραστηριοτήτων

Ολοκλήρωση μισοτελειωμένων ιστοριών… Διαβάζουμε στους μαθητές μια ιστορία και ρωτάμε τους μαθητές: Τι νομίζετε ότι έγινε μετά…Πώς θα μπορούσε να τελειώσει η ιστορία…κ.λ.π.

Πέμπτη κατηγορία δραστηριοτήτων

Έκφραση των μαθητών μέσα από εικαστικές δημιουργίες…

Έκτη κατηγορία δραστηριοτήτων

Χρήση των εικόνων για την ανάπτυξη της δημιουργικής σκέψης…Οι μαθητές παρατηρούν κάποια μέρη μιας εικόνας και στη συνέχεια καλούνται να μαντέψουν το κρυμμένο τμήμα της…

Έβδομη κατηγορία δραστηριοτήτων

Η μιμητική ως μέσο ανάπτυξης της δημιουργικής σκέψης…

Όγδοη κατηγορία δραστηριοτήτων

Καταγραφή συνεπειών από κάποιες καταστάσεις…π. χ. Τι θα συνέβαινε αν έβρεχε συνεχώς για 6 μήνες….Τι θα συνέβαινε αν κάποια περιοχή εξαφανίζονταν όλα τα δάση από πυρκαγιές…

Ένατη κατηγορία δραστηριοτήτων

Ελεύθερη δημιουργία των μαθητών με ανακυκλώσιμα ή άχρηστα υλικά…

Δέκατη κατηγορία δραστηριοτήτων

Τα παιδιά δημιουργούν κρίκους με λέξεις…Ο δάσκαλος τοποθετεί μια λέξη στον πρώτο κρίκο της αλυσίδας…Τα παιδιά συμπληρώνουν με άλλες λέξεις στους υπόλοιπους. …

Δραστηριότητες που αποσκοπούν στην ανάπτυξη
των μεταγνωστικών ικανοτήτων του μαθητή

Βασικές επισημάνσεις:

• Πρωταρχικός σκοπός του Δημοτικού σχολείου είναι – πέρα από τις γνώσεις- να καλλιεργήσει στους μαθητές δεξιότητες που θα τους βοηθήσουν να επεξεργάζονται σε βάθος τις διάφορες πληροφορίες, να τις συσχετίζουν με τις προϋπάρχουσες γνώσεις τους, να διακρίνουν τι γνωρίζουν και τι όχι, δηλαδή να «μαθαίνουν πώς να μαθαίνουν»…
• Οι δεξιότητες αυτές προϋποθέτουν «μεταγνωστικές ικανότητες». Δηλαδή, μια ωριμότητα και συνειδητοποίηση του τρόπου με τον οποίο σκέφτονται και ενεργούν. Οι έρευνες έχουν δείξει μια συνάφεια μεταξύ μεταγνωστικών δεξιοτήτων και σχολικών επιδόσεων… οι μαθητές που γνωρίζουν μεταγνωστικές στρατηγικές (πότε και γιατί) βελτιώνουν σημαντικά τις σχολικές τους επιδόσεις.

Έννοια της μεταγνώσης:

• Μεταγνώση είναι η ικανότητα που αποκτά ένα άτομο να παρακολουθεί, να παρεμβαίνει, να διορθώνει (ρυθμίζει) και να συντονίζει τις γνωστικές λειτουργίες του (αντίληψη, μνήμη, γλώσσα, κατανόηση, σκέψη, ικανότητα λύσης προβλημάτων), προκειμένου να επιτύχει έναν συγκεκριμένο σκοπό.
• Επομένως, ο ρόλος της μεταγνώσης είναι η παρακολούθηση και ο έλεγχος των γνωστικών μηχανισμών, καθώς και η αξιολόγηση των ιδεών και των στρατηγικών.
• Ανάλογα, τέλος, με τη γνωστική λειτουργία στην οποία επικεντρώνεται η μεταγνώση μπορούμε να διακρίνουμε τη μετα-μνήμη, τη μετα-κατανόηση, τη μετα-γλώσσα, τη μετα-προσοχή, τη μετα-σκέψη…
• Ένας από τους κυριότερους στόχους της εκπαίδευσης είναι οι μαθητές να μαθαίνουν αποκτώντας μεταγνωστικές δεξιότητες και αυτορυθμίζοντας τη γνωστική συμπεριφορά τους σύμφωνα με τις προτεραιότητες που έχουν θέσει.
• Με άλλα λόγια μεταγνώση είναι μια ικανότητα που αποκτά το άτομο να παρεμβαίνει ενσυνείδητα στη διαδικασία για τον τρόπο που μαθαίνει και να την τροποποιεί με σκοπό πάντοτε να επιτύχει το ποθητό αποτέλεσμα.

Τρόποι ανάπτυξης των μεταγνωστικών δεξιοτήτων

Βασικές επισημάνσεις:

• Οι έρευνες δείχνουν, ότι οι μεταγνωστικές δεξιότητες που μπορούν να αναπτυχθούν, στα πλαίσια της φοίτησης των μαθητών στο Δημοτικό σχολείο, είναι περιορισμένες.
• Οι δυνατότητες των μαθητών του Δημοτικού σχολείου δεν τους επιτρέπουν να αναλύουν, να σχεδιάζουν με συστηματικό τρόπο και να χρησιμοποιούν κατάλληλες τεχνικές και στρατηγικές, που θα διευκολύνουν την κατανόηση και τη συγκράτηση των πληροφοριών.
• Γι, αυτό το λόγο δεν δίνουμε έμφαση για δεξιότητες μελέτης στις μικρές τάξεις, ενώ στις μεγαλύτερες τάξεις υποδεικνύουμε, σταδιακά, στρατηγικές που οδηγούν σε μεταγνωστικές δεξιότητες, σε όλα τα διδακτικά αντικείμενα…

Ενδεικτικοί τρόποι ανάπτυξης μεταγνωστικών δεξιοτήτων:

Πρώτη κατηγορία: Βασικές καθημερινές ενέργειες του δασκάλου

Από την αφετηρία της σχολικής του φοίτησης – και σε κάθε ευκαιρία– ο μαθητής πρέπει να συνειδητοποιεί ότι, για την οποιαδήποτε εργασία του πρέπει:

• να ακολουθεί έναν τρόπο σκέψης.
• να μπορεί να δικαιολογεί την άποψή του γι αυτό που κάνει…
• να επισημαίνει τα κύρια σημεία και
• να προχωρεί, ακόμη και σε αυτοδιόρθωση των ενεργειών και των βημάτων που ακολούθησε και γενικά
• να συνειδητοποιεί τον τρόπο με τον οποίο ακολουθεί συγκεκριμένες οδηγίες, για να λύνει τα προβλήματά του…

Παράδειγμα:

Τα στάδια που ακολουθεί για τη λύση ενός προβλήματος: (Διαβάζω το πρόβλημα, για να το κατανοήσω, Το λέω με δικά μου λόγια, υπογραμμίζω τις σημαντικές πληροφορίες, οργανώνω τα δεδομένα και τα ζητούμενα, Σχηματοποιώ τα πρόβλημα, σχεδιάζω ένα πλάνο για τη λύση του, εκτιμώ, περίπου, το αποτέλεσμα, εκτελώ τις πράξεις, ελέγχω και επαληθεύω την απάντηση….(εκτενέστερα σε ειδικό σχέδιο εργασίας…)

Δεύτερη κατηγορία δραστηριοτήτων: Μεταφορά γνώσης σε νέες καταστάσεις…

Αναφέρεται στον τρόπο καθοδήγησης του μαθητή, ώστε να αντιλαμβάνεται το πώς μια δεξιότητα, ένας συγκεκριμένος τρόπο λύσης ενός οποιουδήποτε προβλήματος μπορεί να εφαρμοστεί, σε νέες καταστάσεις (συσχετισμός πληροφοριών…)

Τρίτη κατηγορία δραστηριοτήτων: Υποβολή κατάλληλων ερωτήσεων…

Η καλλιέργεια των ανώτερων και των μεταγνωστικών δεξιοτήτων μπορεί να επιτευχθεί με κατάλληλες ερωτήσεις που αποσκοπούν όχι μόνο στην ανάκληση πληροφοριών, αλλά – κυρίως – στην κατανόηση, την ανάλυση και την αξιολόγηση των πληροφοριών…(να πεις ένα δικό σου παράδειγμα, γιατί κατέληξες σ’ αυτό το παράδειγμα, πώς θα ενεργούσες αν…κλπ)

Γενικά: πριν από, κατά, ή μετά την εκτέλεση ενός γνωστικού έργου θα πρέπει να υποβάλλονται:

• ερωτήσεις προγραμματισμού της σκέψης
• ερωτήσεις καθοδήγησης της σκέψης
• ερωτήσεις αξιολόγησης της σκέψης
• ερωτήσεις ανάλυσης των συναισθημάτων και
• ερωτήσεις ανάλυσης των γνωστικών συνηθειών του μαθητή

Τέταρτη κατηγορία δραστηριοτήτων: άσκηση των μαθητών σε βασικές μεταγνωστικές στρατηγικές κατανόησης ενός κειμένου….

• Βασικά στοιχεία κατανόησης του κειμένου: επισήμανση των κύριων σημείων
• σύνταξη περίληψης, χρήση αυτοερωτήσεων κατανόησης…Με τα στοιχεία αυτά διευκολύνεται η ανάσυρση διάφορων πληροφοριών…

Πέμπτη κατηγορία δραστηριοτήτων: Αυτοδιόρθωση των λαθών των μαθητών…

Στο πλαίσιο της καλλιέργειας των μεταγνωστικών δεξιοτήτων :

• επισημαίνονται τα ορθογραφικά λάθη, χωρίς να τα διορθώνονται.
• Στη συνέχεια ζητείται η αυτοδιόρθωσή τους
• Συνειδητοποιούνται τα λάθη
• Αναζητείται ο ορθός τρόπος γραφής
• Καλλιεργείται, κριτικά, η μεταγνωστική δεξιότητα…

Έκτη κατηγορία δραστηριοτήτων: Άσκηση των μαθητών στις στρατηγικές οργάνωσης του υλικού

Οι μαθητές πρέπει να αποφεύγουν την παθητική απομνημόνευση των πληροφοριών ή των γνώσεων. Χρειάζονται στρατηγικές με τις οποίες θα μετατρέπουν τις πληροφορίες σε άλλες μορφές, προκειμένου να κατανοούνται καλύτερα.. Τέτοιες μορφές αλλαγών μπορεί να είναι οι κατηγοριοποιήσεις, τα διαγράμματα, οι εννοιολογικοί χάρτες, πίνακες κ.λ.π.

Παράδειγμα:

Η ακολουθούμενη από τους μαθητές δραστηριότητα δημιουργίας ενός μαθητικού λεξικού… (με την τήρηση τετραδίου-ευρετηρίου στο οποίο καταχωρούνται νέες λέξεις που συναντά…)

Έβδομη κατηγορία δραστηριοτήτων: Χρήση «θυμικών» στρατηγικών…

Η χρήση τέτοιων στρατηγικών δεν αποσκοπεί ευθέως στην επίτευξη μαθησιακών στόχων, αλλά στη δημιουργία κλίματος μάθησης στην τάξη.

Είναι στρατηγικές ελέγχου των συναισθημάτων και κατάλληλου προγραμματισμού των εργασιών της. Η τήρηση χρονικών ορίων και η συστηματικότητα εκτέλεσης των εργασιών μειώνει το άγχος και συνηθίζει τους μαθητές στο να διαχειρίζονται δημιουργικά το χρόνο τους…

Όγδοη κατηγορία δραστηριοτήτων: Η τήρηση ημερολογίου…

Με τη δραστηριότητα αυτή οι μαθητές συνδέουν τις σκέψεις τους και τις μεταφράζουν σε πράξεις, αναθεωρώντας αρχικές αντιλήψεις, συγκρίνοντας μεταβολές και σχεδιάζοντας διαδικασίες σκέψης και λήψης αποφάσεων

Παράγοντες που επηρεάζουν
την αποτελεσματικότητα της μελέτης

Οι παράγοντες που διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στη μελέτη του μαθητή είναι:

• Το σχολικό βιβλίο (βασικό και επικουρικό)
• Το γνωστικό – μαθησιακό στυλ του μαθητή
• Το άμεσο εξωτερικό περιβάλλον
• Η οργάνωση της μελέτης και οι συνθήκες εργασίας στο σπίτι
• Η ποσότητα και η ποιότητα των εργασιών
• Το γνωστικό – μαθησιακό επίπεδο του μαθητή
• Το περιεχόμενο της σχολικής γνώσης, όπως επιχειρείται να δοθεί μέσα από τα σχολικά εγχειρίδια

Οργάνωση της μελέτης στο σπίτι – συνθήκες εργασίας

• Η κατάλληλη χρονική στιγμή ( η κατάλληλη ώρα για μελέτη)
• Η σειρά μελέτης των διαφόρων μαθημάτων
• Η προτεραιότητα των γραπτών εργασιών
• Η ακολουθία της ανάγνωσης και της κατανόησης της ύλης…
• Οι συνθήκες εργασίας που επικρατούν στο σπίτι (ο ζωτικός χώρος)
• Η μελέτη είναι «υπόθεση του παιδιού (…..)
• Η διάρκεια του ύπνου

Η ποσότητα και η ποιότητα των κατ’ οίκον εργασιών

• Αξιοποίηση στο μέγιστο δυνατό βαθμό του διδακτικού χρόνου, ώστε να συντελείται, κατά κύριο λόγο, ο στόχος της μάθησης στο σχολείο…
• Οι εργασίες για το σπίτι «συμπλήρωμα» της σχολικής εργασίας
• Ποιοτικές και χρονικά οριοθετημένες γραπτές εργασίες (30´ λεπτά περίπου για τις Α και Β τάξεις, 45-50΄ λεπτά για τις Γ΄ και Δ΄ τάξεις και 60-75΄ λεπτά για τις μεγαλύτερες τάξεις…)
• Οι εργασίες να κατατείνουν στην εμπέδωση της ύλης
• Να «προετοιμάζουν» τη διδασκαλία του επόμενου μαθήματος (ειδικότερα, για τα χαρακτηριστικά των κατ’ οίκον εργασιών…)

Το γνωσιακό και μαθησιακό επίπεδο του μαθητή

• Ο τρόπος σύμφωνα με τον οποίο ο μαθητής μελετά και μαθαίνει…
• Το ενδιαφέρον που επιδεικνύει…
• Ο τρόπος προσέγγισης της διδασκόμενης ύλης
• Η γνωστική υποδομή και η ικανότητα του μαθητή
• Ο τρόπος πρόσληψης και επεξεργασίας των πληροφοριών κ.λ.π.

Τρόποι μελέτης του μαθητή στο σπίτι και στο σχολείο

• Πρώτιστος στόχος: ο μαθητής να μαθαίνει «πώς» να μαθαίνει…
• Να κατανοεί καλύτερα αυτά που διαβάζει…
• Να καλλιεργεί τη μεταγνώση και να οδηγείται στην αυτορρύθμιση της κατανόησης (αυτοέλεγχος του βαθμού κατανόησης…)

Μια ενδεικτική στρατηγική μελέτης: (επιγραμματικά)

• Συζητούμε με τους μαθητές για το θέμα…
• Τους ζητάμε κάποιες προβλέψεις για όσα πρόκειται να διαβάσουν
• Στη συνέχεια ο μαθητής επεξεργάζεται το κείμενο σιωπηρά (παράγραφο με παράγραφο) και υπογραμμίζει λέξεις και φράσεις που δεν κατανοεί για να κάνει διευκρινιστικές ερωτήσεις
• Ακολουθεί μια δεύτερη ανάγνωση κατά την οποία υπογραμμίζεται η θεματική πρόταση της κάθε παραγράφου και ο μαθητής βγάζει έναν πλαγιότιτλο
• Στη συνέχεια ο μαθητής διατυπώνει ερωτήσεις περιεχομένου (ποιος, πού, πότε, πώς, και γιατί)
• Με βάση τα κύρια σημεία οι μαθητές φτιάχνουν έναν εννοιολογικό χάρτη
• Συνθέτουν περίληψη και
• Αξιολογούν τον τρόπο που εργάστηκαν…(ειδικός σχεδιασμός…)

Οργάνωση τετραδίου σημειώσεων των μαθητών:

(γενικότερος σχεδιασμός για την ευταξία και αισθητική των γραπτών εργασιών…)