Αγαπητές, αγαπητοί συνάδελφοι

Η μακρόχρονη προσπάθειά μου, που διαρκεί είκοσι και πλέον χρόνια, στοχεύει στο να συνδέσω την επιστημονική γνώση με την εκπαιδευτική πρακτική. Μέσα από τις προσωπικές εμπειρίες, την παιδαγωγική φιλοσοφία και τις επιστημονικές θεωρίες για τη μάθηση, ανάπτυξη και διδασκαλία, διαμόρφωσα την προσωπική μου πρακτική, όπως κάθε δραστήριος εκπαιδευτικός έχει δημιουργήσει τη δική του και με βάση αυτή αντιλαμβάνομαι και αντιμετωπίζω τη διδακτική πραγματικότητα.

Ως προσωπική θεωρία λοιπόν υπόκειται σε ανοιχτή κριτική, σχολιασμό και αξιολόγηση. Στο σχολείο που εργάζομαι οι συνάδελφοι μου φτάνουν στο ίδιο αποτέλεσμα έχοντας ακολουθήσει διαφορετική διαδρομή μάθησης. Υπάρχουν πολλές διαδρομές, τόσες όσες είναι και οι δάσκαλοι. Θα σας παρουσιάσω λοιπόν τη δική μου, αφού πρώτα την υποστηρίξω επιστημονικά.

Η θεωρία δεν είναι επιστημονικό απολίθωμα με διακοσμητική αξία, ούτε αντικείμενο για ατελείωτες αναλύσεις στα πανεπιστημιακά αμφιθέατρα ή έξω από αυτά. Η θεωρία έχει πρακτική αξία, είναι εφαρμόσιμη, είναι ο καμβάς πάνω στον οποίο αποτυπώνεται η δική μας έμπνευση, η δική μας επιδεξιότητα και η συνεπαγόμενη δημιουργικότητα των μαθητών μας. Να λοιπόν, τι αποτύπωσαν οι δικές μου τάξεις πάνω στον καμβά, πώς αξιοποιήθηκε δηλαδή η θεωρία, πώς ζωντάνεψε το «κοιμισμένο» της περιεχόμενο.

Η θεωρία έχει τη δύναμη να μετατρέψει την εμπειρική μας γνώση σε αιτιολογημένη πράξη. Οι πράξεις μας είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με το νοητικό μας απόθεμα που προέκυψε από τα χρόνια που καθίσαμε στα θρανία, αλλά και από την μετέπειτα συνεχή παρακολούθηση της εξέλιξης της επιστήμης μας.

Η ροή και η ποσότητα των πληροφοριών και γνώσεων που δέχεται το κάθε άτομο στις μέρες μας, είναι πλέον τεράστια και συνεχίζει ν’ αυξάνεται με γοργούς ρυθμούς. Ο κόσμος των παλιών εκπαιδευτικών αξιών και διαδικασιών συνθλίβεται κάτω από το βάρος των απαιτήσεων της σύγχρονης εποχής και κυρίως της τεχνολογίας. Ο μαθητής δέχεται το μεγαλύτερο βάρος και υφίσταται την πιο απάνθρωπη συμπίεση. Πρώτα έχασε το χώρο του παιχνιδιού και μετά το χρόνο. Η παιδική ψυχή αφυδατώθηκε από τη δροσιά που την κρατούσε ζωντανή και χαρούμενη. Χωρίς παιχνίδι η παιδική ψυχή αντί να φουσκώνει από ευχαρίστηση συρρικνώνεται από δυσαρέσκεια και απογοήτευση. Στο τέλος γίνεται μια μαύρη κουκίδα. Με την υπόσχεση της επαγγελματικής αποκατάστασης, που στην καλύτερη περίπτωση είναι μια μίζερη θεσούλα στο δημόσιο, η απόκτηση και αποταμίευση προσόντων αρχίζει από τα χρόνια του νηπιαγωγείου. Θυσιάζεται το παιχνίδι, παραμερίζεται η πιο δημιουργική αλλά και ευχάριστη παιδική εκδήλωση. Η παιδική και εφηβική περίοδος της ζωής ακυρώνεται. Η περίοδος αυτή, που είναι η καλύτερη και σημαντικότερη περίοδος του ανθρώπου, μεταλλάσσεται στη χειρότερη. Και όλα αυτά για το «μέλλον». Αλλά μπορεί να υπάρξει μέλλον χωρίς παρελθόν; Μπορεί να υπάρξει ευτυχισμένη ενήλικη ζωή όταν η παιδική δεν είναι ευτυχισμένη; Δεν μπορεί. Τα ευτυχισμένα παιδικά χρόνια διαρκούν μια ολόκληρη ζωή. Το ίδιο διαρκούν και τα δυστυχισμένα.

Δυστυχώς αυτή είναι η πραγματικότητα…!

Πιεστικά δεσμά κυκλώνουν τα παιδιά μας από παντού. Πώς μπορεί το παιδί να μαθαίνει κάθε στιγμή, να μαθαίνει χωρίς να χάνει λεπτό; Από την ώρα που ξυπνά μέχρι να ξανακοιμηθεί συνεχώς μαθαίνει. Κάθεται σε μια καρέκλα και μαθαίνει. Αυτό όμως που επιθυμεί η ψυχή του είναι να παίξει. Να παίζει από το πρωί μέχρι το βράδυ. Πώς μπορούν να συμβιβαστούν τα ασυμβίβαστα; Πώς μπορούν να ικανοποιηθούν και οι δύο ανάγκες; Πώς μπορεί η μάθηση να μην είναι σε βάρος του παιχνιδιού και αντίθετα το παιχνίδι να μην είναι σε βάρος της μάθησης; Μπορούν με απλό τρόπο: να συνυπάρξουν!

Στο δημιουργικό σχολείο, εξ ορισμού, συνυπάρχει η μάθηση με το παιχνίδι. Η ζωή στην τάξη εξισορροπεί μέχρι ένα βαθμό την έλλειψη παιχνιδιού έξω από αυτήν. Η συμμετοχική διδασκαλία προκαλεί στο παιδί την ίδια ευχαρίστηση που προκαλεί το παιχνίδι. Λειτουργούν οι ίδιοι νευροχημικοί μηχανισμοί. Αυτοί οι μηχανισμοί δίνουν στον εγκέφαλο την εντολή «κάνε το ξανά και θ’ ανταμειφτείς». Όταν ο εγκέφαλος λαμβάνει μια ανταμοιβή με τη μορφή της ευχαρίστησης θέλει να επαναλάβει τη δραστηριότητα που την προκάλεσε. Έτσι θέλει να συνεχίσει να μαθαίνει με το τρόπο αυτό.

Το παιδί, όπως εμείς οι δάσκαλοι γνωρίζουμε καλά, έχει μεγάλη φαντασία και ακόμη μεγαλύτερη εφευρετικότητα. Μάλιστα το τελευταίο είναι κάτι στο οποίο αρέσκεται ιδιαίτερα. Ας το ωθήσουμε και ας το βοηθήσουμε ν’ ανακαλύψει τις γνώσεις. Να χρησιμοποιήσει τη φαντασία του, να γίνει καθημερινός εξερευνητής. Ν’ αποκομίζει από τη διαδικασία της μάθησης την ίδια χαρά και ικανοποίηση που αποκομίζει από το παιχνίδι. Να κάνει τη μάθηση παιχνίδι. Ν’ ανακαλύπτει με ευχαρίστηση τις γνώσεις και όχι ν’ αποθηκεύει με δυσαρέσκεια και ακατέργαστες τις γνώσεις των άλλων.

Για ποια παιδιά όμως μιλάμε..;

Τι κουβαλάνε μέσα τους την ώρα που βρίσκονται απέναντί μας ή τριγύρω μας; Ποια είναι η οικογενειακή, κοινωνική και σχολική πραγματικότητα;
Ο Κώστας, η Κατερίνα, ο Δημήτρης, η Ιωάννα είναι παιδιά της τάξης μας, που καλούμαστε να τ’ ακούσουμε, να τα καταλάβουμε. Είναι τόσο ίδια και τόσο διαφορετικά. Διαφορετικά μεταξύ τους, διαφορετικά με μας. Ποια είναι λοιπόν αυτά τα παιδιά που απαρτίζουν τη μικρή κυψέλη που είναι η τάξη

Υποδεχτείτε, συνάδελφοι, τη νέα γενιά.

Τη γενιά του διαδικτύου, τη γενιά της παγκοσμιοποίησης, αφού πρόκειται για τη γενιά που καταργεί κάθε σύνορο με τη βοήθεια της τεχνολογίας. Είναι η γενιά που ξαφνιάζει και μπερδεύει γονείς και επιστήμονες, καθώς διαφέρει από τις προηγούμενες γενιές χάρη στο γεγονός ότι καταφέρνει να συνδυάζει αξίες που παλιότερα αλληλοαποκλείονταν.

Στη ζωή τους πολλά πράγματα εμφανίζονται με γοργό ρυθμό και το ίδιο γρήγορα εξαφανίζονται. Είναι τα παιδιά που οι γονείς τους ζουν για να εργάζονται, απορροφημένοι ολότελα από τις απαιτήσεις και την πίεση της καθημερινότητας. Τα σημερινά παιδιά, κυριολεκτικά ζουν μέσα στη μοναξιά, χωρίς επαρκή επικοινωνία και επαφή. Λείπει το πάθος και η συγκίνηση για κάτι καλύτερο είναι μειωμένη. Δεν μπορεί να αναπτυχθεί δημιουργικότητα όση θα έπρεπε, γιατί υποβόσκει η αδράνεια της σκέψης, η αδιαφορία και η κακή ιεράρχηση των αναγκών τους. Όμως, κάτω από τον μανδύα της ομοιομορφίας που επιχειρούμε να τους φορέσουμε, πίσω από ταμπέλες και αφορισμούς, ασφυκτιούν ανάγκες, λουφάζουν προσμονές, ελπίδες και όνειρα, κρύβονται φόβοι, παράπονα και αιτήματα που δυσκολεύονται να εκφραστούν. Είναι τα παιδιά που με τον τρόπο τους μας παρέχουν πολύτιμες πληροφορίες για τον εαυτό τους και επομένως μπορούν να μας καθοδηγήσουν στις διδακτικές μας προσεγγίσεις. Είναι οι κρυμμένες φωνές που αν καταφέρουμε να τις ακούσουμε και να τις κατανοήσουμε θα μας δώσουν λυμένο το γρίφο του κάθε παιδιού.

Στην καθημερινή ζωή του παιδιού, η θεσμοθετημένη σχολική εκπαίδευση μέσα από ένα απαρχαιωμένο τρόπο διδασκαλίας, οδηγεί στην αδράνεια της σκέψης, αντί στην ενεργοποίησή της. Το σχολείο ως εκπαιδευτικός µηχανισµός επιζητούσε πάντα τη συµµόρφωση, την υποταγή και την πειθαρχία. Σύμφωνα με αυτό, οι μαθητές πρέπει πρώτα να προσαρμοστούν, ν’ αποδεχτούν τους κανόνες του οριοθετημένου πεδίου, να δράσουν και να δημιουργήσουν στα κοινωνικά προδιεγραµµένα πλαίσια, έτσι ώστε να εξασφαλίσουν την παραμονή τους στο σύστημα. Κανένα σύστημα δε θέλει να διαλυθεί και όποιος είναι αντίθετος με αυτό, έστω και για λόγους αιτιολογημένους, απορρίπτεται. Σύμφωνα µε τον παιδαγωγό JOHN DEWEY το σύστημα φοβάται δύο ειδών ανθρώπους:

1. αυτούς που τα χάνουν και
2. αυτούς που σκέπτονται.

Δεν λαμβάνει το σύστημα καμία ουσιαστική μέριμνα για πολλές κατηγορίες διαφορετικών παιδιών και εκεί οφείλεται το θολό τους μέλλον. Οδηγούμαστε όλο και περισσότερο, σε αλόγιστο κυνήγι γνώσεων μέσα από το οποίο κατορθώνουμε να φιμώνουμε τα παιδιά και να τα καταδικάζουμε έτσι σε μια αναβράζουσα σιωπή. Ο δάσκαλος είναι πομπός που εκπέμπει σε κλειστούς τις περισσότερες φορές δέκτες, που είναι τα χωρίς ενδιαφέρον παιδιά. Οι μαθητές μας μέσα από το σχολείο έμαθαν να λειτουργούν με δεδομένες στρατηγικές, με δογματικά μοντέλα ή με προτάσεις, που βασίζονται στην απομνημόνευση κυρίως και ελάχιστα στην επεξεργασία. Γνωρίζουν δυσνόητους κανόνες αλλά ταυτόχρονα αδυνατούν να εντοπίσουν τον πυρήνα ενός απλού ζητήματος.

Τα παιδιά, συνάδελφοι, αγωνιούν και αγωνίζονται σκυφτά για να βρουν το δικό τους στίγμα σε μια κοινωνία, που σχεδόν τ’ αντιμετωπίζει ως ξένα. Φωνάζουν δυνατά ότι το καθένα τους είναι ένας ολοκληρωμένος κόσμος. Είναι λυπηρό το γεγονός ότι, για πάρα πολλά παιδιά η παρακολούθηση του σχολείου δεν συνιστά ευχάριστη αλλά τραυματική εμπειρία, που τα αφήνει εντελώς απογοητευμένα από τις ικανότητές τους, δημιουργώντας ταυτόχρονα παραμορφωμένη εικόνα για το ρόλο της μόρφωσης στη ζωή τους. Κάθε παιδί διαθέτει διαφορετικές προϋποθέσεις για μάθηση, έχει διαφορετικά ενδιαφέροντα και ανάγκες, και ως παιδί είναι ειδικά ικανό για μάθηση. Η έννοια της «κανονικότητας» δεν ανταποκρίνεται σήμερα στα κριτήρια επιστημονικής ακρίβειας. Η υιοθέτησή της είναι αυθαίρετη, απάνθρωπη και βλάπτει τις προσπάθειες της αποκατάστασης. Όλοι οι άνθρωποι μπορούν και πρέπει να συμμετέχουν στην κοινωνική ζωή ως ισάξια, ισότιμα και με τα ίδια δικαιώματα μέλη, λαμβανομένων υπόψη όλων των ιδιαίτερων στοιχείων, των ατομικών ικανοτήτων και αναγκών. Κάθε παιδί είναι ένα και μοναδικό, αποτελεί μια αυτόνομη οντότητα και έχει ανάγκη από μια ιδιαίτερη, ξεχωριστή, ατομική στήριξη κατά συνέπεια διαφορετική. Κάθε παιδαγωγός είναι παιδαγωγός στήριξης, και είναι δεδομένο ότι σε κάθε παιδαγωγική επενέργεια ενυπάρχει το στοιχείο της στήριξης.

Σε μια τάξη συνυπάρχουν παιδιά: που παρουσιάζουν υστέρηση, που παρουσιάζουν αργή πορεία στην κατάκτηση της γνώσης, κυρίως αργούν να διαβάσουν, να γράψουν.

• Άλλα παιδιά είναι τα χαρισματικά ή ταλαντούχα παιδιά. Είναι το 5% του γενικού παιδικού πληθυσμού που διαθέτει εξαιρετικά υψηλές ικανότητες σε έναν ή περισσότερους γνωστικούς τομείς.
• Είναι ακόμη τα επιμελή, τα ευσυνείδητα παιδιά, που δεν μπορούν όμως να προσαρμοσθούν στους ρυθμούς της τάξης ή της ομάδας τους.
• Ακόμη είναι τα «αισθητηριακά παιδιά» που οι αισθήσεις τους μοιάζουν με κεραίες, που τους συνδέουν με τον κόσμο και που τους φέρνουν άφθονες εικόνες, στις οποίες δεν μπορούν πάντοτε να δώσουν μια μορφή και δεν μπορούν να τις εκφράσουν. Δεν είναι φυγόπονα, ούτε αφηρημένα, ούτε απρόσεκτα. Ωστόσο τις περισσότερες φορές «σέρνονται» στην ουρά της τάξης τους.
• Άλλα παιδιά κατηγορούνται ότι είναι τεμπέλικα. Από έλλειψη εμπιστοσύνης στον εαυτό τους, γεμίζουν το χρόνο με μικρολεπτομέρειες, που τους φαίνονται απαραίτητες.
• Άλλα παιδιά αργούν να τελειώσουν, γιατί φοβούνται τη συμμετοχή τους σε καινούριες δραστηριότητες. Και άλλα απ’ αυτά, επαναπαύονται ότι κάποιος άλλος θα φέρει σε πέρας την εργασία τους.
• Υπάρχουν παιδιά που οι γονείς τους είναι υπέρμετρα φιλόδοξοι.
• Άλλα παιδιά θέλουν να μεγαλώσουν την ταυτότητα τους, απαντώντας σε κάθε ερώτηση που θέτει ο δάσκαλος, απλά και μόνο για ν’ απαντήσουν και με αυτό τον τρόπο να κάνουν αισθητή την παρουσία τους.
• Έχουμε μαθητές που προέρχονται από οικογένειες που τα υπερπροστατεύουν. Τα παιδιά αυτά, μέσα στην τάξη, βρίσκονται έξω από την προστατευτική ασπίδα των γονέων τους και αισθάνονται ανασφαλή και ευάλωτα.
• Τα παρορμητικά παιδιά που συναντώνται συχνά στις κατώτερες οικονομικά τάξεις και που δεν είναι κατώτερα από τα στοχαστικά παιδιά, όταν ενταχθούν σε ομάδα εργασίας, με την επίδραση της ομάδας επάνω τους, βαθμιαία βελτιώνουν τη συμπεριφορά τους.
• Τέλος παιδιά στα οποία η φύση των μαθησιακών δυσκολιών είναι διπλής κατεύθυνσης: διαφαίνεται να είναι υπόθεση ιατροβιολογική – νευρολογική, αλλά και υπόθεση εκπαιδευτικής διαδικασίας – μαθησιακής.

Για να μπορέσουν όλοι αυτοί οι μαθητές ν’ ανταποκριθούν με τον ίδιο τρόπο στη μεγάλη ποσότητα ύλης, θα πρέπει όλοι να έχουν τις ίδιες δυνατότητες μνήμης, φαντασίας, κατανόησης. Θα πρέπει όλοι να είναι πάντοτε και σε κάθε στιγμή της σχολικής χρονιάς σε ετοιμότητα, ώστε ν’ αντιλαμβάνονται, να επεξεργάζονται και ν’ αφομοιώνουν με τον ίδιο τρόπο. Δεν είναι όμως δυνατόν να εργάζονται όλα τα παιδιά με ταχύτητα και τρόπο πανομοιότυπο, όπως μια μηχανή.

• Είναι υποχρεωμένα, όλ’ αυτά τα τόσο διαφορετικά παιδιά να προσαρμόζονται στις άκαμπτες δομές και στους ξεπερασμένους τρόπους λειτουργίας του σχολείου;
• Μήπως το σχολείο οφείλει να είναι ευέλικτο και εύκαμπτο απέναντι στις διαφορετικές ικανότητες και προϋποθέσεις μάθησης των παιδιών;
• Πώς τα παιδιά αυτά, τα «άνισα» θα μπορέσουν µετά το πέρας των σπουδών τους να διεκδικήσουν τις ίδιες θέσεις µε τους συµµαθητές τους που δεν ήταν «ποτέ ίσοι» μαζί τους; Η συνεργατική δημιουργική τάξη είναι ο καταλληλότερος τόπος, ώστε μεγάλος αριθμός παιδιών με ήπιες ή σοβαρότερες μαθησιακές και συμπεριφορικές δυσκολίες να βοηθηθεί για να βγει από το αδιέξοδο και το περιθώριο που τα οδηγούσε η ως σήμερα «δασκαλοκεντρική» τάξη.
• Είναι η τάξη που αναδεικνύει τα ταλέντα και τις ικανότητες όλων των παιδιών, τόσο των «ακαδημαϊκώς ικανών», όσο και των «αδύνατων» μαθητών. Αναδεικνύει παιδιά που γράφουν και μιλούν ορθά, αλλά και αυτά που εκ-φράζονται αμήχανα, αυτά που είναι οργανωμένα αλλά και τα αφηρημένα, τα ονειροπόλα, τα κοινωνικά αλλά και τα στοχαστικά, τα επιδέξια αλλά και τα αδέξια.
• Σήμερα στη σχολική τάξη οι καλοί μαθητές δεν είναι µόνο για τους επαίνους και τις άλλες αμοιβές, αλλά πρέπει να λειτουργήσουν µε την παρέμβαση του δασκάλου ως κινητήρια δύναμη, που θα διευκολύνει και τους συµµαθητές τους να ενταχθούν ουσιαστικά στην ομάδα και να δράσουν ατομικά και ομαδικά, μέσα από την ομάδα.
• Το μοντέλο της συνεργατικής τάξης θεωρείται ευεργετικό για τις σχολικές επιδόσεις των μαθητών, αλλά και για τη βελτίωση των μεταξύ τους σχέσεων. Γι’ αυτό ο εμψυχωτής δάσκαλος φροντίζει να δημιουργήσει ένα σχολικό περιβάλλον τέτοιο, που η ατμόσφαιρα και η αύρα του θα γεννήσει ένα πλήθος ερεθισμών και κινήτρων μάθησης. Ο συνεργάτης δάσκαλος που κατέχει τη δημιουργική ικανότητα του καλλιτέχνη, την ακριβή στάση του επιστήμονα και την πλήρη δεξιότητα του τεχνίτη θα κάνει τη διδασκαλία να μοιάζει με μικρό ταξίδι, να είναι έρευνα, εμπειρία μοναδική.
• Η δημιουργική τάξη είναι ο χώρος που κανείς δε μπορεί να αμφισβητήσει την ύπαρξη της γοητείας του απρόβλεπτου και της έκπληξης. Δημιουργικός δάσκαλος είναι αυτός που έστω και μια φορά μπόρεσε να κάνει το μη αναμενόμενο πράξη, με θαυμασμό, με σεβασμό, με μάτια και αυτιά ορθάνοιχτα. Κι αν είναι δύσκολο, όπως τραγούδησε ο Διονύσης Σαββόπουλος, να κρυφτείς από τα παιδιά, που έτσι και αλλιώς τα ξέρουν όλα, εξίσου δύσκολο μοιάζει να τ’ αφουγκραστείς σε μια εποχή που το θέαμα και ο εκκωφαντικός θόρυβος τείνει να καλύψει τα πάντα.
• Η τέχνη του ακούειν είναι μία από τις σημαντικές ικανότητες που οφείλει να διαθέτει ένας καλός δάσκαλος. Η τέχνη του κατανοείν είναι μια από τις σημαντικότερες δυνατότητες που πρέπει να χαρακτηρίζει τον σύγχρονο δάσκαλο. Δεν ακούει ο δάσκαλος μόνο με τ’ αυτιά του. Ακούει με τα μάτια του και την αφή του. Ακούει έχοντας αντίληψη των συναισθημάτων και των συγκινήσεων που γεννιούνται μέσα του ως αποτέλεσμα της επαφής του με τους μαθητές του. Ακούει με το μυαλό του, την καρδιά του και τη φαντασία του. Ακούει τα λόγια των παιδιών, αλλά και τα μηνύματα που κρύβονται στα λόγια ή σε όσα τα λόγια κωδικοποιούν. Ακούει τη φωνή, το φέρσιμο, το λεξιλόγιο και τις χειρονομίες τους. Ακούει τα συμφραζόμενα, τα λεκτικά μηνύματα και τις κινήσεις του σώματος. Ακούει τους ήχους και τις σιωπές. Ακούστε πως χαρακτηρίζει το σχολείο ένας μαθητής: «Δεν είναι καθόλου ωραία. Πρέπει όλοι να κοιτάμε στον πίνακα. Όταν δεν κοιτάμε στον πίνακα, πρέπει να κοιτάμε και να ακούμε τη δασκάλα. Πολλές φορές πρέπει να τους κοιτάμε και τους δύο μαζί. Δε γίνεται. Είναι πολύ κουραστικό. Δεν πρέπει να μιλάμε, ούτε και να κουνιόμαστε. Μονάχα να γράφουμε και να κοιτάμε. Εμείς όμως καταφέρνουμε και ψιθυρίζουμε λίγο μεταξύ μας, ή γελάμε. Είναι τόσο ωραία όταν γελάμε. Είναι τόσο ωραία και όταν μονάχα ψιθυρίζουμε»… Η πλήρης, η μεθοδική και η προσεκτική παρατήρηση και μελέτη όλων όσων συμβαίνουν στο σχολικό περιβάλλον ήταν τα προηγούμενα χρόνια ο δρόμος που με οδήγησε, σταδιακά, στη διαμόρφωση της προσωπικής μου αντίληψης για το σύγχρονο ευέλικτο δημιουργικό σχολείο. Μια προσωπική θέση που προωθεί την γνωστική, κοινωνική και ηθική αυτονομία του παιδιού. Που παίρνει στα σοβαρά τους κώδικες λειτουργίας του πνεύματος και της ψυχής του, μάλιστα που βασίζεται πάνω σ’ αυτούς. Που δίνει ευκαιρίες στο νέο να αναπτύξει στάσεις και δεξιότητες. Που προωθεί την ανάπτυξη διαπροσωπικών σχέσεων χωρίς εξαιρέσεις. Που ικανοποιεί την ανάγκη του για αγάπη και φροντίδα, καθώς και για αποδοχή, ασφάλεια και χαρά.
• Διαπιστώνω με ικανοποίηση ότι ακολουθώντας το ευέλικτο μοντέλο διδασκαλίας, με τους μαθητές μου να εργάζονται σε ομάδες, βελτίωσα τη μάθηση χωρίς να πάω αντίθετα προς την επίσημη εκπαιδευτική πολιτική, ούτε προς τους σκοπούς και τους στόχους που θέτουν τα επίσημα αναλυτικά προγράμματα και ΔΕΠΣ, ούτε ακόμη έξω από τα επίσημα σχολικά βιβλία, τα οποία χρησιμοποίησα στις πραγματικές τους διαστάσεις.Το σχολικό βιβλίο πρέπει να απομυθοποιηθεί, να αποψιλωθεί από τα φωτοστέφανα που το περιβάλλουν. Να σταματήσει να είναι η μοναδική πηγή γνώσης, η φιλτραρισμένη και απλοποιημένη. Αντίθετα να αναζητηθούν και άλλες πηγές.
• Το ερώτημα που γεννιέται στα χείλη του κάθε ενδιαφερόμενου εκπαιδευτικού είναι αν πραγματικά μπορεί να εφαρμοστεί, η ομαδοσυνεργατική διδασκαλία, στην πράξη εύκολα. Είναι λοιπόν εφαρμόσιμη πλήρως και το μόνο που απαιτείται από τον μεν εκπαιδευτικό είναι η καλή προετοιμασία, η φαντασία, η επιστημονική αυτοεξέλιξη και η αγάπη για το παιδί, από δε την πολιτεία ο συνεχής εκσυγχρονισμός των βιβλίων. Τα βιβλία που χρησιμοποιούμε τα δύο τελευταία χρόνια είναι βιβλία ανανεώσιμα, βιβλία που θα ανανεώνονται και θα προσαρμόζονται στις καινούριες απαιτήσεις, φυσικά μετά από αξιολόγηση που θα γίνεται σε τακτά διαστήματα με τις δικές μας υποδείξεις. Το χαρακτηριστικό που τα διαφοροποιεί από τα παλιά βιβλία είναι η στοχοθεσία της ενότητας και όχι του κεφαλαίου.
• Η τάξη μου τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια θυμίζει εργαστήριο, υπάρχει τάξη στην αταξία, τα παιδιά κινούνται ελεύθερα και ταυτόχρονα υπάρχουν αποδεκτοί από όλους μας τρόποι επιβολής της πειθαρχίας. Η τιμωρία είναι σπανιότατη και επιβάλλεται από τους συμμαθητές. Είναι συμβολική αλλά αποτελεσματική. Κάθε στιγμή η τάξη θυμίζει κυψέλη, όπου δραστήριες μέλισσες φτιάχνουν το μέλι της γνώσης.
• Τα παιδιά μέσα από το κουκλοθέατρο, τη δραματοποίηση, το θεατρικό παιχνίδι, αλλά και την αναζήτηση πληροφοριών από βιβλία ή από ηλεκτρονικές αποθήκες πληροφοριών, κτίζουν λιθαράκι-λιθαράκι το δικό τους προφίλ, το προφίλ που θα τους συνοδεύει σε όλη τους τη ζωή. Η μάθηση σ’ αυτά τα παιδιά περνά από τα χέρια τους, τα αυτιά τους, τα μάτια τους, όλο το σώμα τους, αλλά και την ψυχή τους και μετουσιώνεται σε γνώση ζωής. Το «εγώ» σταματά να υπάρχει και αντικαθιστάται από το «εμείς». Η ομάδα δουλεύει για όλους και για τον καθένα χωριστά.
• Ο λευκός πίνακας–οργανόγραμμα γεμίζει όχι από απλές γνώμες, αλλά από στόχους που θέτουν τα παιδιά και αναλαμβάνουν όλα μαζί να τους πετύχουν. Γράφουν, σβήνουν, επανατοποθετούνται πάνω σε απόψεις λανθασμένες για το τρόπο επίτευξης τους, ψάχνουν και βρίσκουν μέσα από τη συζήτηση και τη μελέτη καινούριους δρόμους προσέγγισης των στόχων τους. Ο πίνακας που τους βοηθά να οργανωθούν παίρνει ζωή από τα ίδια τα παιδιά, γεμίζει από τα λόγια τους, τις σκέψεις τους, τα σχέδιά τους, ακόμη και τις ζωγραφιές τους που εκπέμπουν τα πιστεύω τους. Και πάνω από όλα και το τονίζω για ακόμη μια φορά, το παιδί χαίρεται, διασκεδάζει. Και αυτό είναι μεγάλη παρακαταθήκη, δεδομένου πλέον ότι χαρούμενα και ξέγνοιαστα παιδικά χρόνια τείνουν να εξαφανιστούν.
• Η αρχή που διέπει όλο τον προγραμματισμό, κάθε χρόνο, είναι να μη δίνω στα παιδιά τίποτα έτοιμο απ’ αυτά που μπορούν να καταφέρουν μόνα τους με τις δικές τους δυνάμεις, ίσως να τα βοηθώ μόνο με διακριτική καθοδήγηση και συμμετοχή. Τα παιδιά της τάξης μου δεν προέρχονται πάντα από μια τάξη που κατά την προηγούμενη χρονιά ήταν οργανωμένη με αυτόν τον τρόπο. Αυτός είναι ο λόγος που από την αρχή έχω να αντιμετωπίσω ερωτήσεις από μερικούς μαθητές που με αναγκάζουν να δώσω χιλιοειπωμένες οδηγίες για την οργάνωσή τους σε ατομικό και ομαδικό επίπεδο. Για να μετατραπούν οι μαθητές αυτοί από παθητικοί δέκτες σε άτομα που οδηγούνται βαθμιαία σε αξιοποίηση των δυνάμεων τους, φροντίζω ώστε οι πρώτες εργασίες να έχουν κάποιο ιδιαίτερο ενδιαφέρον, να είναι ευχάριστες και οι απαιτήσεις να είναι μέσα στα πλαίσια των δυνατοτήτων τους. Κάθε φορά να οδηγούνται σε κάτι καινούριο που κτίζεται πάνω στο παλιό και να γεύονται την επιτυχία. Η χαρά που δίνει στα παιδιά η αίσθηση της επιτυχίας μέσα από καθήκοντα που γνωρίζω ότι μπορούν να τα εκπληρώσουν, τα βοηθά να κερδίσουν τη θέση τους στη δική τους τάξη και αργότερα στη ζωή τους.
• Την πρώτη ημέρα είναι μακριά από τα θρανία τους είμαι μακριά από την έδρα μου, καθόμαστε σε έναν κύκλο όλοι μαζί, αγγίζουμε ο ένας τον άλλο, πιανόμαστε και δενόμαστε μεταφορικά σε μια γροθιά. Εκεί, με την επαφή, με την κατάργηση της απόστασης, με την παράκαμψη των προσχημάτων, αρχίζουν να χτίζουν τη συναδελφοσύνη και να συνειδητοποιούν ότι δεν είναι αντίπαλοι αλλά συνεργάτες.
• Βέβαια κανένας μας δε διαθέτει το μαγικό ραβδάκι, ώστε να μπορέσει να κάνει όλα τα παιδιά ξαφνικά συνεργάσιμα, υπεύθυνα και ικανά να μπορούν να εργαστούν ομαδικά αφήνοντας το «εγώ» στην άκρη. Τοποθετώντας τα θρανία ανά δύο αντικριστά, δε σημαίνει ότι επειδή τα παιδιά θα καθίσουν το ένα απέναντι από το άλλο θα δουλέψουν σε ομάδες. Η ομαδοποίηση δε μπορεί να γίνει από τη μια στιγμή στην άλλη, γιατί υπάρχει μεγάλη ανταγωνιστικότητα τις περισσότερες φορές ανάμεσα στα παιδιά. Ανταγωνισμός που τις περισσότερες φορές είναι κανόνας και δυστυχώς σε μεγάλο βαθμό ανασταλτικός για τη δουλειά. Συγκρούσεις ακόμη και για το χώρο που έχουν στο τραπέζι τους, το μαρκαδόρο που όλοι θέλουν ξαφνικά το ίδιο χρώμα είναι οι πιο συνηθισμένες τις πρώτες ημέρες. Ακόμη και όταν τους πω να γράψουν τις σκέψεις πάνω σε ένα θέμα τους πρώτα ατομικά και μετά να αποφασίσουν σε επίπεδο ομάδας για το κοινό κείμενό τους, βλέπω με έκπληξη να ορθώνονται τείχη ανάμεσά τους από κασετίνες, βιβλία, ακόμη και τσάντες. Η εργασία σε ομάδες επιτυγχάνεται σταδιακά και γι’ αυτό την πρώτη κυρίως εβδομάδα είναι έντονα τα παιχνίδια γνωριμίας και τα παιχνίδια εξοικείωσης που βοηθούν στην ένωση των μελών της ομάδας. Ασχολούνται με εργασίες και δραστηριότητες που θα τα βοηθήσουν να προσεγγίσουν δημιουργικά προβλήματα, να βρίσκουν σταδιακά όλο και πιο πρωτότυπες ιδέες και λύσεις και να αποδέχονται τις απόψεις των άλλων. Δε δουλεύουν σε ομάδα τα παιδιά μετά από δική μας εντολή. Δουλεύουν σε ομάδα μετά από απαραίτητη διεργασία ένταξης και στη συνέχεια σε ομάδες συνεργασίας. Από τη μεριά μου δεν πρέπει να πιέσω τα παιδιά, αλλά αντίθετα να παραδεχτώ τις απόψεις τους και να τα κάνω να παραδεχθούν με τη σειρά τους ότι δεν υπάρχουν μοναδικές «σωστές» απαντήσεις. Προσπαθώ σε όλη τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς να δημιουργώ κλίμα όπου ο προβληματισμός και η ευθύνη είναι τα κύρια γνωρίσματά του. Χρειάζεται επιμονή και υπομονή από μέρους μου για να μπορέσω να δώσω να καταλάβουν ότι μπορεί να συναντούν δυσκολίες, να κάνουν λάθη, να αποτυχαίνουν, αλλά μέσα από όλα αυτά μπορούν να μάθουν, και να πετύχουν. Να μη βιώνουν καθημερινά το βάρος της καλής και άριστης επίδοσης. Να μάθουν ότι η αποτυχία και το λάθος δεν είναι ντροπή, ούτε αποδοκιμασία, ότι υπάρχουν πολλές ακόμη ευκαιρίες και ότι είναι δεδομένη η ενθάρρυνση, η προτροπή και η παραδοχή από το συνεργάτη και βοηθό δάσκαλό τους.
• Αφού μάθουν να κινούνται όλα τους στο πλαίσιο του «εμείς» θα είναι έτοιμα να ανακαλύψουν, να ερευνήσουν, να προγραμματίσουν, να αποφασίσουν. Η τάξη γίνεται μια ομάδα, εγώ γίνομαι δεκτή ως βοηθός τους και ύστερα χωρίζονται σε ομάδες παιχνιδιού, στη συνέχεια μετατρέπονται σε ομάδες εργασίας και τέλος σε ομάδες έρευνας. Μέσα από την ομαδική εργασία παράγεται ένα κοινό προϊόν, μια ομαδική σύνθεση, που είναι κάτι αλλιώτικο και παραπάνω από ένα απλό άθροισμα απόψεων. Η κατανόηση της ύλης των μαθημάτων προχωρά, βασιζόμενη στη διευρυμένη προσέγγιση και παύει να είναι το πρόβλημα του δασκάλου. Όλα τα χρόνια που δίδαξα έτσι και που ήταν πολλά, δεν είχα πρόβλημα με την επάρκεια του χρόνου γιατί από ένα σημείο και μετά η ταχύτητα της τάξης βαθμιαία μεγαλώνει. Τα τελευταία βιβλία ως εργαλεία με βοήθησαν αρκετά στη διαχείριση χρόνου, επιλέγοντας με προσοχή τα κεφάλαια των ενοτήτων. Η ύπαρξη ενοτήτων με στοχοθεσία, ο συνδυασμός των κεφαλαίων και η αντικατάσταση πολλές φορές των κεφαλαίων με άλλα πιο επίκαιρα διατηρώντας όμως την στοχοθεσία με βοήθησαν να εξοικονομήσω χρόνο.
• Εδώ θα πρέπει να σημειωθεί ότι μερικά βιβλία παραμένουν μόνιμα στο χώρο της τάξης μας και χρησιμοποιούνται πάντα μαζί με όλα τα άλλα στη διάρκεια της ερευνητικής μάθησης. Ακόμη δεν υπάρχει ξεχωριστή ώρα για εικαστικά, θεατρική αγωγή ή ευέλικτη. Όλες τις ώρες τα παιδιά δουλεύουν ευέλικτα, αφού όλη η σχολική χρονιά είναι ένα μεγάλο project, όλες τις ώρες τους δίνεται η ευκαιρία να εκφραστούν με εναλλακτικούς τρόπους. Φυσικά και αβίαστα οδηγούνται τα παιδιά, σε διδακτικές δραστηριότητες που χαρακτηρίζονται ως βιωματική – επικοινωνιακή διδασκαλία. Τα παιδιά μαθαίνουν να ζουν τη χαρά της συνεργασίας και παράλληλα να εισπράττουν την ευχάριστη αμοιβή του παιχνιδιού.
• Οι μαθητές ζώντας και απολαμβάνοντας τη σχολική ζωή, πολλές φορές αναρωτιούνται πιο μάθημα διδάσκονται εκείνη τη στιγμή, μαθηματικά, φυσική, τεχνικά ή γλώσσα; Καταλαβαίνουν σιγά – σιγά ότι όλα τα μαθήματα μπορούν και συνταιριάζονται ώστε να τους δώσουν την ευκαιρία να γίνουν τα ίδια ευαίσθητοι δέκτες της γνώσης. Η σύζευξη των έως τώρα απομονωμένων μαθημάτων και η σύνδεση της κατακερματισμένης ύλης που επιτυγχάνεται σε μια λογική ενότητα, με άξονα ένα πρόγραμμα δουλειάς, που προτείνεται για συλλογική επεξεργασία, στους μαθητές της ευέλικτης τάξης, είναι ο στόχος.
• Η αίθουσα της τάξης μου έχει μετατραπεί σε εργαστήριο γνώσεων με αναπτυγμένες γωνιές. Η γωνιά του κουκλοθέατρου, η γωνιά του βιβλίου, η γωνιά του παραμυθιού, της τηλεόρασης, είναι μερικές από τις γωνιές που συνθέτουν το σκηνικό. Η διάταξη των επίπλων και του εξοπλισμού, διευκολύνει την ανάπτυξη μορφών συνεργασίας και εργασίας σε ομάδες, έτσι ώστε να αξιοποιούνται οι δυνατότητες που προσφέρει η επικοινωνία πρόσωπο με πρόσωπο. Η έδρα μου έχει μετατραπεί σε πάγκο εργασίας και τα θρανία γίνονται «φωλίτσες» γεμάτες ζωντάνια, έτσι ώστε να ενισχυθούν οι δυνατότητες ανάπτυξης διαλόγου και συνεργασίας μεταξύ των μαθητών. Έχω φροντίσει να υπάρχει ένα επιπλέον θρανίο στη μέση της κάθε ομάδας, για να έχουν χώρο να ανοίξουν περισσότερα βιβλία.
• Μια αλλαγή στο χώρο βέβαια, δεν είναι αρκετή, από μόνη της, για να προκαλέσει αντίστοιχη αλλαγή και στον τρόπο που γίνεται το μάθημα. Αποτελεί όμως απαραίτητη προϋπόθεση για να επιτύχει η εφαρμογή της ομαδοκεντρικής μεθόδου διδασκαλίας και η τάξη να αποτελέσει συγχρονισμένο, δημιουργικό και αληθινό εργαστήριο της παιδικής ψυχής.
• Έτσι λοιπόν, στη διάρκεια όλης της σχολικής χρονιάς και όχι μόνο τις λίγες ώρες που προβλέπει το πρόγραμμα, φροντίζω να δημιουργώ την κατάλληλη ατμόσφαιρα μέσα στην τάξη, με σκοπό την ανάπτυξη της πειθαρχημένης σκέψης των παιδιών, την τελική σύγκλιση του νου, γιατί διάφορα ομοειδή αντικείμενα που διδάσκονται παράλληλα, συμπίπτουν σε σημείο γνωστικό, κάτι εντελώς διαφορετικό από την απλή διαχείριση της τάξης για τη μάθηση συγκεκριμένων γνώσεων.
• Υπάρχει η αναγκαιότητα του προγραμματισμού και σχεδιασμού δράσης, έτσι ώστε να είναι όσο το δυνατόν λιγότερες οι διακοπές της ομαλής διεξαγωγής της διδασκαλίας και κατά συνέπεια περισσότερος χρόνος για ενεργητική μάθηση. Είναι σίγουρο ότι η αποσαφήνιση και η συνειδητοποίηση των στόχων διδασκαλίας, από το εμένα και τους μαθητές, συμβάλλουν σημαντικά στην επιτυχία της διδασκαλίας.
• Τέλος, θα πρέπει να τονιστεί για ακόμη μια φορά, ότι το αναλυτικό πρόγραμμα, μπορεί να απαιτεί να προσφέρουμε στα παιδιά ορισμένες γνώσεις, καθώς και να βοηθήσουμε τα παιδιά να αποκτήσουν ικανότητες και δεξιότητες, ο τρόπος όμως που θα χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο από το δάσκαλο, για να επιτύχει τα καλύτερα αποτελέσματα, δεν καθορίζεται και δεν επιβάλλεται.
• Ο δάσκαλος εργάζεται με βάση το δικό του προγραμματισμό, ο οποίος συντάσσεται με την απαραίτητη επιστημονική τεκμηρίωση έτσι ώστε η σχολική εργασία, να ακολουθεί ορθή κατεύθυνση στη σύζευξη μορφωτικού υλικού και μαθητών και το πνεύμα των μαθητών να μπαίνει στην «ετοιμότητα δράσης», καθώς θα είναι έτοιμοι να χειρίζονται τα διλήμματα, που τους παρουσιάζονται καθημερινά, με καινοτόμους τρόπους. Ο προγραμματισμός δε είναι απόλυτος. Συνεχώς αναθεωρείται και συνεχώς υπάρχει η επαγρύπνηση για το πώς μπορεί να προχωρήσει πιο αποτελεσματικά και η κάθε μέρα κρύβει τις δικές της εκπλήξεις. Αυτός είναι ο λόγος που γίνεται προγραμματισμός ανοιχτός ευμετάβλητος και όχι κλειστός, συμπαγής και άκαμπτος, για να δέχεται σε όλα του τα στάδια τροποποιήσεις και βελτιώσεις όταν χρειάζεται.
• Στο ερώτημα πολλών συναδέλφων για το χρόνο προετοιμασίας από μεριάς του δασκάλου η απάντηση είναι ότι ο δάσκαλος μπορεί να έχει στη διάθεσή του προτάσεις και σχεδιασμούς δικούς του αλλά και άλλων συναδέλφων του που τις αντλεί από το αρχείο του σχολείου του. Όμως όλα αυτά δεν είναι συνταγές και η διδασκαλία απαιτεί και την προσωπική πινελιά δημιουργίας του κάθε δασκάλου. Δεν υπάρχει μια πυξίδα που οδηγεί όλους τους δασκάλους, αλλά ο κάθε δάσκαλος ξεχωριστά χρησιμοποιώντας τη δική του πυξίδα πορεύεται το δικό του δρόμο και φτάνει στο προορισμό του μέσα από διαφορετικές διαδρομές.
• Σημαντικό σημείο για την εργασία μου είναι η ενημέρωση των γονέων για τον αρχικό προγραμματισμό μου, τον τρόπο εργασίας μου, να απαντήσω στις τυχόν απορίες τους για να τους καταστήσω συνεργάτες μου και να αποφύγω τον αρχικό πανικό τους. Αυτός είναι ο λόγος που το πρώτο τρίμηνο κάνω τέσσερις συναντήσεις. Η μία από αυτές γίνεται μαζί με τα παιδιά και τους εξηγούμε εγώ και τα παιδιά τον τρόπο που εργαζόμαστε μέσα στην τάξη, αλλά και στο σπίτι. Και αυτό γιατί ζητώ από τους γονείς να μην τους βοηθούν στην εκτέλεση των εργασιών τους. Το μόνο που ζητώ από αυτούς είναι να συζητούν όσο το δυνατόν περισσότερο με τα παιδιά τους για τους προβληματισμούς που αναπτύσσονται μέσα στην τάξη. Λείπει στα παιδιά η συζήτηση με τους γονείς. Στα επόμενα τρίμηνα μόνο όταν υπάρχει κάποιο πρόβλημα καλώ τους γονείς.
• Τις πρώτες ημέρες χρησιμοποιώ για ομαδοποίηση σε επίπεδο τάξης, σε επίπεδο μικρότερης ομάδας, δραστηριότητες από το βιβλίο θεατρικής α-γωγής Ε΄ και Στ΄ τάξης. Οι περισσότερες δραστηριότητες προσφέρονται και για μικρότερες τάξεις. Παίζω με τα παιδιά μια σειρά θεατρικών παιχνιδιών που ενισχύουν την εμπιστοσύνη, διευκολύνουν την επικοινωνία, βοηθούν στη σωματικής έκφραση, δημιουργούν τις συνθήκες ομάδας, απελευθερώνουν τα παιδιά και έτσι χωρίς φωνές και ενοχλητικές παρατηρήσεις ή παιχνίδια «εξουσί-ας», βοηθώ τα παιδιά να δημιουργήσουν, να υπάρξουν, να επικοινωνήσουν μεταξύ τους, να φανταστούν.
• Τις δύο πρώτες εβδομάδες ακόμη συνδυάζω ενότητες από όλα τα μαθήματα που έχουν σχέση με το περιβάλλον, τους ανθρώπους, τη φιλία, τη γνωριμία με τον εαυτό μας και τους άλλους. Το χρόνο που θα χάσω για να παίξουμε ένα παιχνίδι ή για να κάνουμε το πρώτο ταξίδι γνώσης, σίγουρα θα τον κερδίσω από τον χρόνο που θα έχανα όλη τη χρονιά προσπαθώντας να τα κάνω να με ακούσουν και να λειτουργήσουν ομαδικά. Γιατί τα παιδιά μου από την πρώτη κιόλας μέρα ακολουθούν πλαίσιο και κανόνες αποδεκτούς με ευχαρίστηση, γιατί είναι πανομοιότυποι με τους κανόνες του παιχνιδιού. Μαθαίνουν να ακούν και να απαντούν όπως ακριβώς γίνεται σε πολλά παιχνίδια. Αποκτούν κώδικες επικοινωνίας.
• Χρησιμοποιώντας, όπως είπα και πιο πάνω, στη πραγματική του διάσταση ,και το βιβλίο της θεατρικής αγωγής πέτυχα να ομαδοποιήσω σε επίπεδο τάξης πρώτα και ύστερα σε μικρότερες ομάδες τους μαθητές μου. Τα παιδιά παίζουν. Μιμούνται. Δείχνουν το δρόμο δίχως να το ξέρουν. Διαλέγουν έναν ρόλο μέσα στα παιχνίδια τους και τον υποδύονται. Αυτό το κάνουν για να επικοινωνήσουν και να εκφραστούν. Ζούνε πολλές ζωές και μέσα απ’ αυτές τις ζωές αντιλαμβάνονται, συνειδητοποιούν, συγκρούονται, παίζουν, φαντάζονται, δηλώνουν, υπάρχουν, λειτουργούν ομαδικά, συνεννοούνται, συνυπάρχουν, καλλιεργούνται και ωριμάζουν.
• Η ενότητα 9 Βιβλία – Βιβλιοθήκες, από το βιβλίο της Ε΄τάξης, στάθηκε η αφορμή για να οργανωθεί για ακόμη μια χρονιά η γωνιά της βιβλιοθήκης. Δόθηκε η ευκαιρία να μιλήσουμε περισσότερο για το βιβλίο, να φέρουν τα αγαπημένα τους βιβλία στο σχολείο, να μιλήσουν με συγγραφείς και τέλος να ταξινομήσουν τα βιβλία και να αρχίσουν τη λειτουργία της ως δανειστική. Βιβλιοθηκάριοι και υπεύθυνοι είναι τα μέλη της ομάδας που εναλλάσσονται. Με ενθουσιασμό άρχισαν το διάβασμα και τις βιβλιοπαρουσιάσεις, οι οποίες αφού έγιναν πρώτα σε ατομικό επίπεδο, στη συνέχεια θα γίνουν σε ομαδικό και θα αποτελέσουν αντικείμενο της γιορτής μας, αφού άλλη ομάδα θα παρουσιάσει το βιβλίο της με κούκλες, άλλη με κόμικς, άλλη με δραματοποίηση. Επίτευγμα της τάξης είναι ότι μαθήτρια με υψηλό βαθμό δυσλεξίας ισότιμα και ισάξια με τα άλλα παιδιά και χωρίς άγχος, αντίθετα με χαρά ανακοίνωσε τη δική της βιβλοπαρουσίαση.
• Θα ήθελα να σας παρουσιάσω την προσέγγιση μιας ενότητας από το βιβλίο του γλωσσικού μαθήματος «Της γλώσσας το ροδάνι» με τίτλο οι Κατασκευές αναπτυσσόμενη στον ιστό των περισσοτέρων μαθημάτων του σχολικού προγράμματος. Χρησιμοποίησα τις 10 ώρες που προβλέπονται για την ολοκλήρωση της ενότητας, 8 ώρες από τις 70 που προβλέπονται για δραστηριότητες εκτός εγχειριδίου. Τις 4 ώρες των εικαστικών και της ευέλικτης ζώνης. Τις 5 ώρες μαθηματικών και 3 ώρες φυσικής, αφού μιλώ για διεπιστημονική προσέγγιση, όπου κρατώ και την επιμέρους των μαθημάτων στοχοθεσία. Αυτός είναι ο λόγος που δεν αναφέρομαι στον όρο διαθεματικότητα. Σίγουρα είναι δύσκολο να μεταφέρω το κλίμα της δημιουργικής πνοής και της εναλλαγής δραστηριοτήτων που καθημερινά είναι μια πραγματικότητα για την τάξη μου. Χρησιμοποιώντας τον όρο μελέτη, μελέτησαν, θα εννοώ την αποκωδικοποίηση των πληροφοριών και την ταξινόμηση αυτών με στόχο την πραγματική γνώση. Η αποκωδικοποίηση αυτή δεν πετυχαίνεται αμέσως και ίσως να χρειαστεί και δεύτερη χρονιά προσπάθειας.

1η ημέρα

• Μαζί με τα παιδιά γράψαμε τη στοχοθεσία, χωρίς να είναι απαραίτητο να ακολουθήσουν αυτή του βιβλίου. Τους έκανα γνωστό τέλος τα γραμματικά και συντακτικά θέματα με τα οποία θα ολοκληρωνόταν η στοχοθεσία μας. Τα παιδιά συνδύασαν τους στόχους αυτής της ενότητας με τους στόχους της προηγούμενης με τίτλο «Παιχνίδια». Στη συνέχεια παίρνοντας αφορμή από την εισαγωγή του τετραδίου εργασίας με τον Πινόκιο, τους ζήτησα να φτιάξουν σε επίπεδο συνεργασίας δύο ατόμων μια ιστορία με θέμα «Ο Πινόκιο και εμείς», αφηγηματικός τρόπος γραφής κειμένου. Παρουσίασαν τις εργασίες τους και διασκέδασαν πραγματικά με τις ιστορίες των άλλων. Ο Πινόκιο ζωντάνεψε, έγινε ο φίλος τους. (2 διδακτικές ώρες)

2η ημέρα

• Μελέτησαν το κείμενο με τίτλο ‘Κατασκευές της φύσης’ ασχοληθήκαμε αρκετά με τις εργασίες κατανόησης κειμένου και παραγωγής λόγου και συνεχίσαμε με τη συντακτική σχέση Υ-Ρ-Α, χρησιμοποιώντας τις προτάσεις του κειμένου-λειτουργική κειμενική προσέγγιση και τέλος διδάχθηκε με βάση το κείμενο η μετατροπή της πρότασης από ενεργητική σε παθητική σύνταξη (κύριο γραμματικό φαινόμενο). Με αφορμή ένα ενημερωτικό κείμενο-αφίσα που έφεραν τα παιδιά για την πρωτοβουλία ‘Η ώρα της Γης’ , ξεκινήσαμε συζήτηση για τις κλιματολογικές αλλαγές και το ρόλο του ανθρώπου. Πώς δηλαδή ο άνθρωπος με τις κατασκευές του και τις επεμβάσεις στη φύση επιβαρύνει συνεχώς το περιβάλλον. Τους προέτρεψα τέλος στο σπίτι να συζητήσουν και με τους γονείς τους το θέμα και να συμπληρώσουν αντίστοιχη άσκηση στο τετράδιο γεωγραφίας, στην ενότητα για το κλίμα. (2 διδακτικές ώρες)

3η ημέρα

• Την ημέρα αυτή ασχοληθήκαμε με την εργασία τους που αφορούσε τη χρήση ενεργητικής και παθητικής φωνής στο ίδιο ρήμα και με αφορμή το ρήμα περιβάλλω και τη γραφή των παράγωγων ουσιαστικών του, προχωρήσαμε σε άσκηση που έχει σχέση με την ορθογραφία του ρήματος βάλλω και συζητήσαμε την σημασία των προθέσεων. Όπως καταλαβαίνετε δε κρατώ τη σειρά των κειμένων και ασκήσεων και σε αυτό με βοηθά ότι έχω στοχοθεσία ενότητας και όχι κεφαλαίου. Αφού δόθηκαν στο σπίτι εργασίες εμπέδωσης από το τετράδιο εργασιών 9(4,5,6), τους επισήμανα ότι θα πρέπει να κάνουν μια επανάληψη τα μεταβατικά και αμετάβατα και συνδετικά ρήματα. Είναι σημειωμένα στο τετράδιο ‘κώδικας της γλώσσας’, όπως και όλα τα συντακτικά και γραμματικά φαινόμενα που συναντήσαμε. (2 διδακτικές)

4η ημέρα

• Η ημέρα ξεκίνησε με την προσπάθεια των παιδιών να κατασκευάσουν το καραβάκι τους, σύμφωνα με τις οδηγίες που έχει στο τετράδιο εργασιών. Γρήγορα διαπίστωσαν ότι δεν τα κατάφερναν και άρχισαν να συζητούνε το γιατί. Μετά από συζήτηση διαπίστωσαν ότι βλέποντας μόνο τις εικόνες και βιαστικά είναι λίγο δύσκολο να πετύχουν την κατασκευή. Παιδιά της εικόνας και της γρήγορης πληροφορίας δυσκολεύτηκαν πραγματικά να κάνουν την πρώτη τους κατασκευή. Αφού βάψαμε τα καραβάκια, δημιουργήσαμε τον μικρό μας πίνακα. Ως εργασία γραπτής έκφρασης τους έδωσα να αναπτύξουν τις απόψεις τους πάνω στο θέμα ‘τι χρειάζεται για να πετύχω μια κατασκευή’. Αφού επανέφεραν στο μυαλό τους όλη τη συζήτηση που είχε προηγηθεί, έγραψαν για την εμπειρία τους και τα αίτια αρχικής αποτυχίας τους στην κατασκευή. (2 διδακτικές)

5η ημέρα

• Μερικά παιδιά πεισμώσανε, όπως μου είπαν, με την μικρή τους αποτυχία στην κατασκευή της βάρκας και στο σπίτι τους έκαναν ακολουθώντας τις οδηγίες του βιβλίου το δικό τους μόμπιλο. Ήταν μια ευχάριστη έκπληξη για μας και μας δόθηκε η ευκαιρία να ασχοληθούμε με τα μεταβατικά και αμετάβατα ρήματα, με αφορμή την άσκηση παραγωγής γραπτού λόγο, με σχετικό κείμενο οδηγιών. Γνώριζαν για τη γραφή κειμένων οδηγιών από την ενότητα των παιχνιδιών. Στη συνέχεια συγκρίναμε κείμενα με οδηγίες από τις δυο ενότητες και συμπληρώσαμε ασκήσεις από το βιβλίο. Τους ακολούθησα στην επιθυμία τους να φτιάξουν το δικό τους ομαδικό επιτραπέζιο. Έγραψαν τα υλικά, τον τρόπο εργασίας και τις τεχνικές εργασίας. Κατασκεύασαν το παιχνίδι και έγραψαν τους κανόνες παιχνιδιού. Το ‘έξυπνο δέντρο’, ο ‘Αϊνστάιν’, το ‘much money’, το γνωστό επιτραπέζιο ‘φιδάκι’ αλλά με διαφορετικούς κανόνες, είναι τα πρωτότυπα παιχνίδια τους. (3 διδακτικές ώρες)

6η ημέρα

• Την 6η ημέρα ξεκινήσαμε το αφιέρωμα στον Καραγκιόζη. Με αφορμή την ενότητα ‘Φως’ από το τετράδιο ‘Ερευνώ και Ανακαλύπτω’ μιλήσαμε για τη διάδοση του φωτός, την σχέση ‘φως και σκιά’ και από το βιβλίο μελέτησαν για το πώς ενέπνευσε το φως ποιητές, ζωγράφους, φιλοσόφους και επιστήμονες. Φτάσαμε με πολύ φυσικό τρόπο στον Καραγκιόζη και έχοντας ανοιχτό το βιβλίο της θεατρικής αγωγής, γνωρίζουμε ακόμη περισσότερα για τον Καραγκιόζη και τους χαρακτήρες των ηρώων του. Από το τετράδιο της γλώσσας και αφού μελέτησαν την κατασκευή των φιγούρων και τις είδαν φτιαγμένες, εξασκήθηκαν στα μεταβατικά, αμετάβατα, συνδετικά ρήματα και τις αναφορικές προτάσεις, μέσα από τα κείμενα. Η εργασία στο σπίτι ήταν παραγωγή γραπτού λόγου όχι από το βιβλίο της γλώσσας, αλλά το βιβλίο της θεατρικής αγωγής, αφού πρώτα παρακολούθησαν μια βιντεοσκοπημένη συνέντευξη του μεγάλου καραγκιοζοπαίκτη Σπαθάρη. (4 διδακτικές ώρες)

7η ημέρα

• Από την προηγούμενη ημέρα γνώριζαν ότι για πέντε λεπτά η κάθε ομάδα θα έπαιζε τη δική της ιστορία καραγκιόζη. Χαρά, γέλιο. Δε θα ξεχάσω εύκολα τον Μιχάλη, ένα παιδί αρκετά κλειστό στον εαυτό του, να μου λέει ‘κυρία, ήταν η πιο ευτυχισμένη μου μέρα στο σχολείο’. Η ημέρα τελείωσε όπως άρχισε, με ενδιάμεσους σταθμούς άλλα μαθήματα. Τελείωσε με παιχνίδι. Βγήκαμε στην αυλή και έπαιξαν τα επιτραπέζια, αφού τα αντάλλαξαν μεταξύ τους. (1 διδακτική ώρα)

8η ημέρα

• Ημέρα των εικαστικών. Κεφάλαιο 3ο Ψηφίδες – Ψηφιδωτά Παρατηρούμε τις εικόνες, μιλούμε ανακαλώντας γνώσεις που αποκτήθηκαν το προηγούμενο χρονικό διάστημα. Στο βιβλίο της ιστορίας βρίσκουμε εικόνες ψηφιδωτών, τις παρατηρούμε και μιλούμε για την τεχνική των ψηφιδωτών στη ρωμαϊκή και βυζαντινή εποχή και την καινοτόμο χρήση τσιμέντου ως βάση. Βλέποντας ταυτόχρονα τα σύγχρονα ψηφιδωτά και εικόνες από ψηφιδωτά της αρχαίας Ελλάδας, βρήκαν ομοιότητες με τα σημερινά ψηφιδωτά, κυρίως ως προς τα υλικά. Ανακάλυψαν τη διαδικασία που ακολουθήθηκε και έγραψαν τις οδηγίες κατασκευής, αφού συμβουλεύτηκαν το βιβλίο της γλώσσας για ακόμη μια φορά. Κατασκεύασαν στη συνέχεια τις ψηφίδες από πηλό, τις χρωμάτισαν και ακολουθώντας τις οδηγίες που έγραψαν οι ίδιοι αφού παρατήρησαν τις εικόνες, κατασκεύασαν το πρώτο τους ψηφιδωτό. (3 διδακτικές ώρες)

9η ημέρα

• Με το κεφάλαιο ‘Παιχνίδια φωτός’ (βιβλίο εικαστικών), ξεκίνησε η πρώτη ώρα. Το μάθημα με τις εικόνες ήταν μια καλή ευκαιρία μέσα από τη συζήτηση να αξιολογήσω τη μετατροπή των πληροφοριών που πήραν, στη διάρκεια του μαθήματος της Φυσικής, σε γνώση. Στόχος μου η αξιολόγηση και η επανατροφοδότηση. Πάντα τους προκαλώ να περιγράφουν μια εικόνα χρησιμοποιώντας και ορολογία που απέκτησαν και σε άλλα μαθήματα. Με αφορμή την εικόνα 3 μας δόθηκε η ευκαιρία να μιλήσουμε για το φαινόμενο της ανάκλασης, να γίνουν πειράματα και παρατηρήσεις και να βγουν τα συμπεράσματα για την ανάκλαση και τη διάχυση του φωτός. Είχαμε από την προηγούμενη μέρα χωρίσει τα σώματα σε διαφανή, ημιδιαφανή και αδιαφανή. Με αφορμή τις λέξεις αυτές μεταπηδάμε στο βιβλίο της γλώσσας και ασχολούμαστε με τη σύνθεση με στοιχεία από τα αρχαία ελληνικά. (3 διδακτικές ώρες) Ένα ξεχωριστό κεφάλαιο κατασκευών αυτό των μαθηματικών μας απασχόλησε για 5 διδακτικές ώρες. Ξεκινήσαμε από το βιβλίο των μαθηματικών και τις βεντάλιες γωνίες. Από το βιβλίο και το τετράδιο έγιναν ασκήσεις εμπέδωσης. (2 διδακτικές ώρες)

10η ημέρα

• Ξεκινώντας από το βιβλίο γλώσσας μιλήσαμε για τη χρήση του λόγου στις ασκήσεις των μαθηματικών. Υπάρχουν κείμενο, αριθμητικά σύμβολα, συντομογραφίες, σχέδια και φυσικά απαιτείται ακρίβεια. Πάνω σε μιλιμέτρ χαρτί έφτιαξαν τις δύο κατασκευές. Στη συνέχεια τους ζήτησα να γράψουν τις οδηγίες στην άλλη φωνή. Και φυσικά τους ζήτησα να θυμηθούμε τη γραφή των απόλυτων και τακτικών αριθμητικών. Χαρακτηριστική παρατήρηση του Κωστή, ενός μαθητή μου ήταν η εξής: «Κυρία καταφέραμε με μία άσκηση από τη Γλώσσα, να κά-νουμε σχεδόν όλη τη γεωμετρία» Η ημέρα μας τελείωσε με κατασκευή ενός πίνακα ζωγραφικής, χρησιμοποιώντας γεωμετρικά σχήματα, αφού πρώτα έγινε συζήτηση πάνω στους πίνακες του Πάουελ Κλέε και του Πάμπλο Πικάσο. (5 διδακτικές ώρες)

11η ημέρα

• Ημέρα αξιολόγησης έργου σε επίπεδο τάξης, επίπεδο ομάδας, αυτοαξιολόγησης και επανατροφοδότησης. (2 διδακτικές ώρες) Στη συνέχεια θα αναπτύξω με διεπιστημονική προσέγγιση την ενότητα «Συσκευές» από το βιβλίο Γλώσσας της Στ΄τάξης «Λέξεις… Φράσεις… Κείμενα». Χρησιμοποιήθηκαν ταυτόχρονα στην ανάπτυξη της ενότητας τα βιβλία ευέλικτης ζώνης «Δημιουργικές- Διαθεματικές δραστηριότητες – Βλέπω το σημερινό κόσμο», το βιβλίο «Ερευνώ και Ανακαλύπτω» και τέλος το βιβλίο «Μαθαίνω τη γη», καθώς και εκπαιδευτικό υλικό από σχέδιο εργασίας από το γραφείο Περιβαλλοντικής.

Ο χρόνος των 12 διδακτικών ωρών που προβλέπεται για την επεξεργασία της ενότητας, οι 4 διδακτικές ώρες για επεξεργασία Ανθολογίου, οι 4 ώρες Γεωγραφίας, οι 3 ώρες Φυσικής, οι 4 ώρες Μαθηματικών, ήταν επαρκής.

1η ημέρα

• Με λέξεις μιλώ, με λέξεις γράφω, οι λέξεις είναι ο κόσμος μου από το βιβλίο Ε.Ζ. μιλήσαμε για τα είδη λόγου και εκτός από τα κείμενα που μας προσφέρει το βιβλίο χρησιμοποιήσαμε και κείμενα από τη βιβλιοθήκη της τάξης. Μιλήσαμε για το λογοτεχνικό –πεζογραφικό, ποιητικό, δημοσιογραφικό, καθημερινό είδος λόγου και σημειώσαμε τις διαφορές και ομοιότητες. Ως εργασία στο σπίτι δόθηκε η οδηγία να παρακολουθήσουν ειδήσεις και να βγάλουν τα δικά τους συμπεράσματα, αφού πρώτα συζητήσουν με τους γονείς τους. Συζητήσαμε τι θα πρέπει να προσέξουν, δηλαδή να διακρίνουν πόσο σημαντικές ήταν όλες οι ειδήσεις, πόσο ενδιαφέρον έχουν, αν παρουσιάζονται σωστά, ποιες ειδήσεις προβάλλονται πρώτες και τέλος με ποιο τρόπο προσπαθούν να διατηρήσουν το ενδιαφέρον των τηλεθεατών. (2 διδακτικές ώρες) Την επόμενη ώρα πολύ φυσικά φτάσαμε να συζητούμε για την πρώτη συσκευή την τηλεόραση. Κάνοντας μια μικρή έρευνα φτιάξανε την ομαδική τους αφίσα για την τηλεόραση με θέμα «Τηλεόραση, τι σημαίνει για σένα». (1 διδακτική ώρα)

2η ημέρα

• Η ημέρα άρχισε κάνοντας επανάληψη την ενότητα της Ενέργειας και τους δόθηκε η έρευνα «Εσείς και το κλίμα» της WWF. Συζητήσαμε για τις συσκευές και την ορθολογική χρήση τους και με τη βοήθεια του βιβλίου της Γεωγραφίας μιλήσαμε για το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Χρησιμοποιήθηκε και φύλλο εργασίας. Τους ζητήθηκε σε επίπεδο ομάδας να δημιουργήσουν τα δικά τους μηνύματα, τα οποία στη συνέχεια αναρτήθηκαν στην τάξη.( κατευθυντικός λόγος) (2 διδακτικές ώρες)

3η ημέρα

• Πρώτη διδακτική ώρα μαθηματικά. Ανάλυση των δεδομένων της έρευνας και απεικόνιση των δεδομένων με ραβδογράμματα, πίτες και κριτική ανάλυση των συμπερασμάτων. Η παρουσίαση γίνεται με το γνωστό παιχνίδι ρόλων, δανεισμένο από το βιβλίο της Θεατρικής Αγωγής. Μια δραστηριότητα που αρέσει ιδιαίτερα στα παιδιά και τους δίνεται η ευκαιρία να παρουσιάσουν με ευφάνταστους τρόπους τα αποτελέσματα της εργασίας τους. Στη συγκεκριμένη ενότητα δανείστηκαν και υλικό από τις προηγούμενες δραστηριότητες (τηλεόραση, ειδήσεις) (4 διδακτικές ώρες). Αβίαστα οδηγηθήκαμε στην εξέλιξη της τεχνολογίας, στους τρόπους επικοινωνίας από τον πρωτόγονο άνθρωπο ως σήμερα, τη χρήση διαδικτύου. Για δύο και πλέον ώρες και με χρήση του διαδικτύου μέσα στην τάξη μας απασχόλησε πολύ όχι η κατανάλωση ενέργειας, αλλά η σωστή και ασφαλής χρήση του διαδικτύου. (2 διδακτικές ώρες). Διαβάσαμε το κείμενο «Πάμε μια βόλτα στον Γουέμπι», καθώς και κείμενο από το βιβλίο Ε.Ζ. Η ώρα τελείωσε ευχάριστα με την Λιλιπούπολη. (1 διδακτική ώρα)

4η ημέρα

• Η ημέρα ξεκινά με τη στοχοθεσία της ενότητας «Συσκευές» από το βιβλίο. Για ακόμη μια φορά τονίστηκε ότι βασικός στόχος μας είναι να αναπτυχθεί η ικανότητά μας να επικοινωνήσουμε αποτελεσματικά (προφορικά και γραπτά), αφού πρώτα κατανοήσουμε τα διάφορα είδη λόγου και είδη κειμένων.

Συσκευές: Τηλεόραση λευκές συσκευές συσκ. καθημερινής χρήσης

• Γλώσσα

Περιγραφή Λόγος Γραμματική
Πεζός: «Μηχάνημα» Τελικές, βουλητικές
Οδηγίες χρήσης Ποιητικός: «Λιλιπούπολη» Αντικείμενο
Κατευθυντικός: Οδηγίες Εγκλίσεις,Χρόνοι
Μαθηματικά Φυσική Γεωγραφία
Μελετώντας Δεδομένα Μορφές ενέργειας Φαινόμ. Θερμ.

Γενικότερος στόχος Ανάπτυξη κριτικής σκέψης (1 διδακτή ώρα)

• Οδηγίες χρήσης των συσκευών, χρησιμοποιώντας ρήματα περιγραφής, κατηγοριοποίησης και διαδικασίας σε οριστική ενεστώτα ή σε προστακτική και υποτακτική. Η εργασία έγινε σε επίπεδο συνεργασίας δύο ατόμων και αφού έγινε η μελέτη του γραμματικού φαινομένου μέσα από τα κείμενα τους, τους δόθηκε η ευκαιρία να παράγουν και την ομαδική δουλειά τους και να παράγουν έτσι ένα επιχειματολογικό κείμενο, χρησιμοποιώντας και τις πληροφορίες των προηγούμενων ημερών. (3 διδακτικές ώρες). Με αφορμή το κείμενο ο Κύρος Γρανάζης και η … μηχανή του χρόνου, παράγουν ένα κείμενο για το δικό τους ταξίδι στο χρόνο.

5η ημέρα

Σε ατομικό επίπεδο διάβασαν το «Μηχάνημα» και έδωσαν το δικό τους τέλος στην ιστορία. Μέσα από το κείμενο μελετήσαμε τη λειτουργία των τελικών και βουλητικών προτάσεων και τις διαφορές μεταξύ τους. (2 διδακτικές ώρες)

6η ημέρα

Συζητήσαμε τη χρήση ξένων λέξεων καθώς και με αφορμή το κρυπτό-λεξο των Φιλικών, φτιάξαμε το δικό μας μυστικό κώδικα, γράψαμε κείμενο σχετικό με την εξοικονόμηση ενέργειας και το αποκωδικοποιήσαμε. Η εργασία έγινε σε επίπεδο ομάδας και την αφορμή την πήραμε από άσκηση του βιβλίου Ε.Ζ. Με αφορμή την συγκεκριμένη άσκηση μιλήσαμε για την ιστορία της Γραφής. (2 διδακτικές ώρες)

7η ημέρα

Επαναληπτικές ασκήσεις σε σχέση με τα γραμματικά φαινόμενα, επα-νατροφοδότηση και αξιολόγηση της εργασίας μας με βάση τη στοχοθεσία.
Παρουσίαση ομαδικών εργασιών για τις συσκευές. Συμπλήρωση του ερωτηματολογίου και συζητήσαμε στη συνέχεια αν αλλάξαμε στάση και μπήκαμε στη δράση, σύνθημα που διέπει όλη τη σχολική μας δράση.
(5 διδακτικές ώρες). Συνάδελφοι, ας δώσουμε σε κάθε παιδί μέσα από ένα σχολείο για όλα τα παιδιά την ευκαιρία να γυρέψει ένα καινούριο «εμείς». Την ευκαιρία να γίνουν όλοι μαζί ο άνεμος και το καράβι, οι ναύτες και οι καπεταναίοι του εαυτού τους.

Άννα Παππά

Δασκάλα-Συγγραφέας